https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/electric-towers-podczas-zlotej-godziny-221012
Podejmując się zarysowania pojęcia polityki surowcowej można sformułować tezę, iż jest to jedna z polityk realizowanych przez państwo, której celem jest zapewnienie efektywnej gospodarki surowcami naturalnymi. Na pojęcie to składa się w szczególności: poszukiwanie, zabezpieczenie, wydobycie oraz przetwarzanie surowców. Należy mieć na względzie, że polityka surowcowa nie ogranicza się tylko do kopalin. W swym szerokim zakresie obejmuje ona również inne surowce naturalne, takie jak drewno, zasoby wodne itp. Ponadto polityka surowcowa jest nierozerwalnie związana z szeroko rozumianą polityką przemysłową, energetyczną, czy nawet handlową danego państwa. Stosując wyżej przywołaną definicję można stwierdzić, iż każde z państw realizuje w pewnym stopniu jakąś politykę surowcową. Niemniej stopień zorganizowania oraz zaangażowania środków państwa w jej prowadzeniu może być diametralnie różny, a wynika między innymi ze stopnia rozwoju gospodarczego kraju(1), bądź celów jakie państwo chce osiągnąć w najbliższym czasie(2). Stosując kryteria rozwoju można wyróżnić trzy podstawowe modele polityki surowcowej państw.
Typ pierwszy, najbardziej pierwotny. To polityka surowcowa o cechach gospodarki rabunkowej. Polega ona na ,,wydarciu’’ przyrodzie surowca bez względu na koszty środowiskowe oraz społeczne. Częstokroć jest ona nastawiona na sprzedaż surowców za granicę w postaci nieprzetworzonej oraz ma charakter niezorganizowany, tzn. państwo nie realizuje zaplanowanej polityki, lecz wykorzystanie surowca ma charakter spontaniczny oraz podyktowany jest obecną koniunkturą na rynku krajowym i zagranicznym. Z tego względu trudno jest jej przypisać cechy polityki jako takiej, rozumianej jako realizacja pewnego długofalowego planu państwa. Przykładami krajów wpisujących się w ten model są: Madagaskar, DRK, Nigeria, czy też Polska lat 70./80. XX w.
Typ drugi, model mieszany. Charakteryzuje się tym, iż poza sama eksploatacją znaleźć tutaj można odnaleźć w nim elementy ochrony środowiska oraz ludności. W tym modelu da się już wyróżnić schemat długofalowego działania oraz ukierunkowania polityki na realizację konkretnych celów. Z pewną dozą ostrożności można stwierdzić, iż Polska jest aktualnie w takim właśnie stadium.
Typ trzeci, model zaawansowany. Założenie to scharakteryzować można jako zaplanowany model polityki surowcowej z rozbudowanymi mechanizmami ochrony środowiska, ludności i planowania eksploatacji w następnych latach/dziesięcioleciach (np. złóż antropogenicznych). W tym modelu pozyskiwanie surowców nie jest celem samym w sobie, jak ma to miejsce w modelu pierwszym. Tutaj surowce są przetwarzane i wchłaniane przez wysoko zaawansowaną gospodarkę (np. przemysł high-tech) i dopiero jako jej produkty są eksportowane. W tym modelu spada wydobycie surowców, które nazwać możemy podstawowymi dla przemysłu ciężkiego, takie jak żelazo, węgiel, itp. Wynika to głównie z kwestii ekonomicznych i środowiskowo-społecznych.
- Po pierwsze – w krajach tych przemysł ciężki nie odgrywa już tak wielkiej roli.
- Po drugie – państwa prowadzące ten typ polityki surowcowej wolą kupić tańszy surowiec od krajów znajdujących w fazie pierwszej, co podyktowane jest dużymi kosztami wydobycia w gospodarkach zaawansowanych oraz ochroną własnych zasobów.
W państwach tych rośnie natomiast zapotrzebowanie oraz eksploatacja surowców potrzebnych w przemyśle zaawansowanych technologii, takich jak miedź, wolfram, kadm, lit, bizmut itp. Do tej grupy zaliczyć można takie państwa jak USA czy Niemcy.
Znając podstawowe modele polityki surowcowej może spróbować odpowiedzieć na następujące pytanie. Czym w przypadku Polski i nie tylko, należy się w kierować oraz jakie założenia powinny przyświecać polityce surowcowej? Należy pamiętać, że polityka surowcowa jest niezbędna w celu funkcjonowania państwa, tj. przemysłu, energetyki, budownictwa itd. W związku z tym jej zaplanowanie jest kluczowe w kwestii rozwoju gospodarczego, ale także w kwestii zapewniania surowcowego i energetycznego bezpieczeństwa państwa. Wydaje się więc, że główne postulaty jakie powinno realizować państwo i jego organy, można przedstawić następująco:
- Po pierwsze – państwo musi wiedzieć jakimi surowcami może dysponować, z tego względu niezbędne są badania geologiczne oraz poszukiwanie złóż.
- Po drugie – państwo musi wiedzieć nie tylko jakie surowce są mu potrzebne w danym momencie, lecz również jakie będą mu potrzebne za rok, 10 bądź 20 lat. W aspekt ten wpisuje się podział na surowce kluczowe, strategiczne oraz krytyczne(3), których zasoby powinny być brane pod szczególną uwagą państwa(4).
- Po trzecie – racjonalna polityka surowcowa nie może w sposób nieograniczony ingerować w środowisko naturalne, doprowadzając do jego degradacji.
- W końcu państwo powinno zdać sobie sprawę z tego, iż polityką surowcową może wypływać realnie na kształt gospodarki narodowej.
Podsumowując, polityka surowcowa państwa zależna jest od warunków miejscowych danego kraju, jego rozwoju oraz potrzeb gospodarczych. Zważywszy na doniosłą rolę jaką spełnia, ważne jest aby była spójna i długofalowa, tylko bowiem w taki sposób państwo, jest w stanie zmaksymalizować korzyści płynące z posiadanych surowców naturalnych.
(1) Polityka surowcowa zmieniać będzie się w zależności od tego na jakim etapie rozwoju gospodarczego jest dane państwo oraz jakie gałęzie gospodarki są najbardziej surowcowochłonne. Dla przykładu państwo A, stawiające na przemysł ciężki, potrzebować będzie takich surowców jak węgiel, żelazo, chrom, nikiel itp. Państwo B, którego gospodarka nakierowana jest na przemysł high-tech, potrzebować będzie więc takich surowców jak glin, wolfram, kadm, miedź itp.
(2) Np. ograniczenie emisyjności gospodarki i rozwój OZE.
(3) Kluczowe – ,,Niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki i zaspokojenia potrzeb życiowych społeczeństwa (…)’’. Strategiczne – ,,Surowce, które w niewystarczającym stopniu (min. 90%) pochodzą ze źródeł krajowych lub których możliwości zrównoważonego pozyskiwania z tych źródeł są ograniczone lub zagrożone (…)’’. Krytyczne – ,,Czyli takie kluczowe lub strategiczne surowce, których potencjał w zakresie odzyskiwania zarówno ze źródeł pierwotnych, jak i wtórnych, jest albo ograniczony albo istnieje bardzo duża trudność ich pozyskania, a możliwości ich substytucji są niewielkie (…)’’. zob. B. Radwanek-Bąk, K. Galos, M. Nieć ,Surowce kluczowe, strategiczne i krytyczne dla polskiej gospodarki, Przegląd Geologiczny, vol. 66, nr 3, 2018.
(4) B. Radwanek-Bąk, K. Galos , M. Nieć, dz.cyt.
Mgr Michał Kowalski / 07.11.2023 r.
