Jednym z najbardziej doniosłych zagrożeń charakterystycznych dla górnictwa podziemnego jest możliwość występowania tąpań. Tąpaniem nazywa się zniszczenie „struktury skały pod wpływem ciśnienia przekraczającego jej wytrzymałość na ściskanie, a objawiające się nagłym zruszeniem skały z równoczesnym jej wyrzutem lub przemieszczeniem się w kierunku wyrobiska”(2).
https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/przemysl-gornictwo-wydobywanie-wegla-zaklad-produkcyjny-93108/
W wypadku tego zagrożenia podstawowym kryterium jego oceny jest możliwość zaistnienia w górotworze skłonnym do tąpań lub w skałach skłonnych do tąpań wstrząsu górotworu, odprężenia w wyrobisku lub jego części lub też tąpnięcia w wyrobisku lub jego części w wyniku niekorzystnych warunków geologiczno-górniczych w wyrobisku lub jego części lub w jego otoczeniu – § 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych (Dz. U. z 2021 r. poz. 1617) (dalej: r.z.n.z.g.).
Tym, co prawnie cechuje górotwór skłonny do tąpań, jak też skały skłonne do tąpań, jest fakt stwierdzenia w nich możliwości kumulowania energii i jej nagłego wyładowania w momencie zmiany lub zniszczenia ich struktury, odpowiednio górotworu lub skał przez kierownika ruchu zakładu górniczego (dalej: k.r.z.g.), na podstawie wyników badań oraz opinii rzeczoznawcy do spraw ruchu zakładu górniczego (§ 3 ust. 2 i 3 r.z.n.z.g.).
Zarówno w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny (§ 4 ust. 1 r.z.n.z.g.), jak i w tych wydobywających rudy miedzi (§ 5 ust. 1 r.z.n.z.g.) ustalono dwa stopnie zagrożenia tąpaniami, bez względu na rodzaj wydobywanej kopaliny.
Zagrożenie tąpaniami w bardzo dużym zakresie dotyka w Polsce cały region Zagłębia Miedziowego, a więc tereny na których prowadzona jest eksploatacja złóż miedzi przez KGHM Polska Miedź S.A., tj. rejony zakładów górniczych: ZG Rudna, ZG Polkowice-Sieroszowice, ZG Lubin oraz ZG Głogów-Głęboki. Najsilniejsze wstrząsy dochodziły bowiem swoją skalą niemalże do stopnia 5 w skali Richtera(3).
Doniosłość tego zagrożenia przejawia się tym, że jest ono bardzo mocno odczuwalne nie tylko przez samych górników w wyrobiskach, lecz również przez ludność znajdującą się w rejonach wydobywczych. Chodzi tutaj przede wszystkim o tereny górnicze w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 15 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2023 r. poz. 633). Terenem górniczym jest w myśl tego przepisu przestrzeń objęta przewidywanymi szkodliwymi wpływami robót górniczych zakładu górniczego. Z tego powodu ujawnia się na skutek występowania tąpań problem szkód górniczych, których materia regulowana jest w dużym stopniu przez polskie prawo geologiczne i górnicze. Szkody górnicze spowodowane tąpaniami objawiają się przede wszystkim w postaci uszkodzeń budynków na skutek pękania ścian. Z tego też powodu niebagatelne znaczenie ma tutaj konieczność planowania odpowiednich rozwiązań technicznych przy realizacji przedsięwzięć budowlanych uwzględniających fakt występowania tąpań wynikłych wskutek prowadzonej działalności górniczej na obszarze planowanej inwestycji.
(1) J. Kołecki, Charakterystyka zagrożeń górniczych w polskim prawie – wybrane aspekty, Wrocław 2023, s. 155-156.
(2) P. Strzałkowski, Górnictwo ogólne, Gliwice 2015, s. 282.
(3) https://www.emsc-csem.org/Earthquake_information/earthquake.php?id=741578
Mgr Jakub Kołecki / 12.09.2023 r.