Kategoria: energetyka

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Atom, a zagadnienia prawne – proces uzyskania tzw. “Decyzji Lokalizacyjnej” w ramach budowy elektrowni atomowej

W ostatnim artykule w ramach naszej kampanii #PostępAtomowy przedstawiliśmy pierwszy etap związany z realizacją procesu inwestycyjnego w zakresie budowy energetyki atomowej w postaci uzyskania decyzji zasadniczej. Dzisiaj natomiast postaramy się rozszerzyć tę wiedzę o przedstawienie drugiego etapu ww. procesu, jakim jest uzyskanie Decyzji Lokalizacyjnej (zwanej dalej: Decyzją).

Tak jak poprzednim razem, regulacja związana z procedurą wydania wspomnianej Decyzji zawarta jest w ustawie z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących[1]. Dokładnie znajduje się on w Rozdziale 2 wspomnianej ustawy. Jednak zanim przejdziemy do interpretacji owych regulacji, najpierw należy wyjaśnić, czym jest ów Decyzja.

Jak sama nazwa wskazuje, decyzja lokalizacyjna jest rodzajem decyzji administracyjnej, w ramach której ustala się położenie lokalizacji realizowanej inwestycji celu publicznego. Co ważne, jest ona wymagana wtedy, gdy dla danego terenu/lokalizacji, w którego obrębie ma znajdować się wspomniana inwestycja, nie został uchwalony miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Zawiera ona „podstawowe parametry dotyczące zmiany zagospodarowania terenu – rodzaj inwestycji, warunki i szczegółowe zasady zagospodarowania terenu oraz jego zabudowy, wynikające z przepisów odrębnych a także, linie rozgraniczające teren inwestycji, wyznaczone na mapie w odpowiedniej skali”[2]. Pełen katalog elementów zawartych w rzeczonej Decyzji zawiera się w art. 7 omawianej ustawy. Podsumowując, Decyzja stanowi kluczowy krok (w naszym przypadku drugi) w procesie realizacji inwestycji dla celów publicznych, jakim jest chociażby opisywana budowa elektrowni atomowej.

Tym samym wracając do interpretacji procedury wydania Decyzji Lokalizacyjnej należy zacząć od lektury art. 4 ust. 1-2 oraz ust. 4 przytoczonej we wstępie ustawy. Ustęp 1 owego artykułu określa przede wszystkim podmiot posiadający legitymację do złożenia wniosku o wydanie Decyzji, którym jest Inwestor. Wskazuje też na maksymalny termin, w jakim musi zostać złożony wniosek (10 lat) oraz określa skutki jakie wiążą się z jego niedotrzymaniem (wygaśnięcie opisywanej przez nas ostatnio decyzji zasadniczej). Z kolei ustęp 2 tego artykułu określa organ, do którego kierujemy wniosek oraz który jest właściwy do wydania omawianej decyzji – jest to właściwy miejscowo wojewoda. Natomiast ustęp 4 tego artykułu wskazuje i określa organ odwoławczy w postaci ministra właściwego do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa.

Kolejny zaś przepis w postaci art. 5 ustawy reguluje kwestie elementów składających się na wniosek, czyli co ów wniosek powinien zawierać. Tym samym, zgodnie z ww. przepisem wniosek o wydanie Decyzji Lokalizacyjnej musi zawierać:

  • ogólną charakterystykę planowanej inwestycji obejmującą głównie:
    • określenie zapotrzebowania energetycznego, 
    • zapotrzebowania w wodę,
    • kwestie związane z uzbrojeniem terenu oraz zagospodarowania odpadów,
  • określenie planowanego sposobu zagospodarowania terenu przedstawione w formie opisowej i graficznej;
  • określenie charakterystycznych parametrów technicznych inwestycji oraz danych charakteryzujących jej wpływ na środowisko;
  • określenie granic terenu objętego wnioskiem, przedstawionych na kopii mapy zasadniczej, a w przypadku jej braku – na kopii mapy ewidencyjnej, w skali 1:1000, 1:2000 lub 1:5000, udostępnionych z państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, oraz określenie obszaru, na który inwestycja w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej będzie oddziaływać;
  • (w przypadku realizacji inwestycji w terenie nadmorskim) określenie lokalizacji sztucznych wysp, konstrukcji i urządzeń w polskich obszarach morskich oraz podmorskich kabli i rurociągów za pomocą współrzędnych geocentrycznych geodezyjnych naniesionych na mapę morską oraz ich charakterystycznych parametrów technicznych;
  • wskazanie okresu, na jaki ma być wydana Decyzja;
  • potwierdzenie uiszczenia opłaty związanej z wniesieniem wniosku która wynosi 100.000 zł i jest wpłacana na rachunek gminy, na terenie której ma być realizowana inwestycja;
  • potwierdzenie otrzymania Decyzji Zasadniczej;
  • wykaz nieruchomości lub ich części, zgodnie z ewidencją gruntów i budynków, na których planuje się zlokalizowanie inwestycji, ze wskazaniem nieruchomości, w stosunku do których inwestor nie posiada tytułu prawnego do nieruchomości (ważne dla procesu wywłaszczeniowego związanego z realizacją inwestycji);
  • opinie: 
    • ministra zdrowia (jeżeli inwestycja ma być realizowana na obszarach uzdrowiskowych);
    • ministrów właściwych do spraw aktywów państwowych, energii, geologii, gospodarki, klimatu, kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, rybołówstwa, środowiska, a także ministra właściwego do spraw wewnętrznych oraz ministra obrony narodowej  (w przypadku gdy inwestycja ma być realizowana w pobliżu obszaru morskiego; dodatkowo w tym przypadku także wymaga się opinii dyrektora właściwego urzędu morskiego – w odniesieniu do obszarów pasa technicznego, pasa ochronnego, morskich portów i przystani);
    • Ministra Obrony Narodowej (w odniesieniu do inwestycji mogących oddziaływać na tereny zamknięte niezbędne dla obronności państwa);
    • właściwego organu administracji geologicznej (w odniesieniu do terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi oraz występowania udokumentowanych złóż kopalin oraz przestrzeni objętych wyznaczonymi terenami górniczymi dla kopalin stanowiących przedmiot działalności wydobywczej);
    • organów właściwych w sprawach ochrony gruntów rolnych i leśnych oraz dyrektora właściwej regionalnej dyrekcji lasów państwowych, na terenie których ma być zrealizowana inwestycja;
    • właściwego komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej;
    • właściwego dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie (w odniesieniu do inwestycji obejmującej wykonanie urządzeń wodnych);
    • Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska (w odniesieniu do innych, niż określone w lit. n, form ochrony przyrody);
    • właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków (w odniesieniu do zabytków znajdujących się w pobliżu inwestycji);
    • oraz szeregu innych podmiotów odpowiadających za inne obiekty oraz obszary w pobliżu których ma znaleźć się owa inwestycja (np. zarządcy drogi, dyrektorzy parków narodowych czy chociażby Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego w zakresie ruchu lotniczego na przylegających do inwestycji lotniskach).

Jak widać, katalog elementów jakie musi zawierać wniosek o wydanie Decyzji Lokalizacyjnej jest dość obszerny i na pierwszy rzut oka wskazuje na duże zbiurokratyzowanie procesu. Jednak jest to uzasadnione powagą i skalą projektu, przy czym wydaje się, iż dałoby się cały proces nieco uprościć, przyśpieszyć. W tym miejscu należy również wskazać kilka ciekawostek związanych z ww. katalogiem, a mianowicie:

  • wśród opinii odpowiednich organów nie ma już opinii służb związanych z bezpieczeństwem wewnętrznym, gdyż jest ona wydawana na etapie uzyskania Decyzji Zasadniczej,
  • organy przewidziane do wydania określonych opinii (wymienione powyżej) zobowiązane są je wydać w terminie 14 dni od momentu zgłoszenia się do nich inwestora,
  • opinie te zastępują wymagane innymi przepisami prawa uzgodnienia, pozwolenia, opinie, zgody bądź stanowiska wymienionych organów,
  • w przypadku opłaty 100.000 zł za złożenie wniosku jeżeli inwestycja leży na terenie kilku gmin to opłatę należy wnieść w tej wysokości na konto każdej z nich,
  • co interesujące, wśród wymienionych w katalogu opinii określonych organów w zakresie inwestycji nie ma opinii Prezesa Agencji w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej, gdyż jest ona wymagana innym odrębnym przepisem rzeczonej ustawy (dokładnie jest to art. 5c ustawy).

W tym miejscu należy także podkreślić, iż po spełnieniu wyżej opisanych wymogów związanych z wniesieniem wniosku o wydanie Decyzji Lokalizacyjnej wojewoda ma obowiązek zawiadomienia wszystkich zainteresowanych stron o rozpoczęciu procesu jej wydania. Zawiadomienia dokonuje w drodze obwieszczenia. Ten sam mechanizm jest stosowany w momencie wydania Decyzji i również polega na  zamieszczeniu stosownego obwieszczenia na stronach internetowych urzędu wojewódzkiego i urzędów gmin właściwych ze względu na lokalizację inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej.  

Z innych ważnych zagadnień jakie pozostały nam do omówienia w kontekście procesu otrzymania Decyzji Lokalizacyjnej są terminy związane z jej wydaniem oraz zasady wniesienia odwołania w przypadku jej negatywnego rozpatrzenia. W tym miejscu należy podkreślić, iż przepisy określające termin wydania tej Decyzji nie zostały wskazane w ustawie o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących. Dlatego właściwe w tym przypadku są przepisy ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym[3] dotyczące lokalizacji inwestycji celu publicznego, jak również Kodeksu postępowania administracyjnego[4], [5].

Wskazują one następujące terminy: 

  • wojewoda ma na rozpatrzenie decyzji 65 dni (art. 51 ust. 2 upizp),
  • w przypadku wydania decyzji negatywnej inwestor ma 14 dni na odwołanie, które wnosi się za pośrednictwem wojewody, który ma 7 dni na przekazanie odwołania do rozpatrzenia właściwemu organowi nadrzędnemu (art. 129 kpa i art. 133 kpa w zw. z art. 127 kpa). Odwołanie takie spełniać powinno – poza wymogami ogólnymi z art. 63 kpa – szczególne wymagania opisane w art. 53 ust. 6 upizp).

Niestety wśród tych rozwiązań dostrzegalne są dwa poważne błędy:

  • nie określono terminu, w jakim organ odwoławczy ma rozpatrzyć wniesione odwołanie, dlatego przyjmuje się termin z art. 35 § 3 Kodeksu postępowania administracyjnego stanowiący, że termin ten wynosi (co do zasady) jeden miesiąc od dnia wpłynięcia wniosku,
  • do terminu 65 dni związanego z wydaniem decyzji nie wlicza się terminów związanych z dokonaniem przez inne organy innych wymaganych dodatkowych czynności.

Wszystko to sprawia, że wspomniane postępowania wydłuża się w znaczny sposób, a taki stan rzeczy nie jest zbyt korzystny, jeżeli chodzi o realizację takiego przedsięwzięcia, jakim jest budowa elektrowni atomowej.

Podsumowując, jak zostało to opisane powyżej, proces uzyskania Decyzji Lokalizacyjnej dla budowy elektrowni atomowej jest o wiele bardziej skomplikowany i zbiurokratyzowany niż etap wcześniejszy w którym uzyskaliśmy Decyzję Zasadniczą.  Oczywiście proces ten nie jest pozbawiony wad, jak chociażby dość chaotyczne uregulowanie terminów związanych z procesem wydania takiej Decyzji. Jednak całościowo należy stwierdzić, iż jest on dość dobrze skonstruowany wobec skali i powagi przedsięwzięcia jakie ma za zadanie uregulować. Tym samym dobrnęliśmy do końca kroku drugiego związanego z budową elektrowni atomowej. W tym miejscu mamy nadzieję, że udało nam się choć trochę rozjaśnić proces uzyskania dwóch kluczowych decyzji. Natomiast już za tydzień zajmiemy się analizą przepisów związanych z etapem budowy samej elektrowni atomowej.

Mgr Michał Krawczyk / 07.05.2024 r.

[1] Dz. U. z 2024 r. poz. 412;

[2] M. Moraczewski „Wydanie decyzji lokalizacyjnej” https://sip.lex.pl/procedury/wydanie-decyzji-lokalizacyjnej-1610617165

[3] Dz. U. z 2023 r. poz. 977;

[4] Dz. U. z 2024 r. poz. 572;

[5] https://sip.lex.pl/procedury/postepowanie-odwolawcze-od-decyzji-o-ustaleniu-lokalizacji-inwestycji-celu-publicznego-1610617013.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Atom, a zagadnienia prawne – ustawa o przygotowaniu i realizacji energetyki jądrowej oraz tzw. “Decyzja Zasadnicza”.

W poprzednim tygodniu w ramach naszej kampanii pt. #PostępAtomowy przedstawiliśmy Państwu zarys regulacji krajowych dotyczących energetyki jądrowej. Dzisiaj natomiast postaramy się rozszerzyć tę wiedzę o kolejną kluczową ustawę dla polskiego prawa atomowego oraz omówić pokrótce „pierwszy krok” związany z budową elektrowni atomowej. 

Mowa tu o ustawie z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących[1]. Zgodnie z art. 1 tej ustawy, określa ona:

  1. zasady i warunki przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie budowy obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących; 
  2. organy właściwe w sprawach, o których mowa w pkt 1; 
  3. podział korzyści pomiędzy gminami z tytułu realizacji inwestycji w zakresie budowy elektrowni jądrowych. 

Przepisów ustawy nie stosuje się w zakresie uregulowanym przepisami ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe (Dz. U. z 2023 r. poz. 1173 i 1890) (art. 1 ust. 2).  

Dodatkowo, poza obszarami wspomnianymi powyżej, ustawa określa także:

  • słowniczek definicji ustawowych związanych z materią regulowaną ustawą, w szczególności dotyczących haseł i pojęć związanych z procesem realizacji inwestycji w postaci budowy elektrowni atomowej;
  • proces uzyskania Decyzji Zasadniczej  stanowiącej „pierwszy krok” jaki należy poczynić w celu pozytywnej realizacji procesu inwestycji;
  • proces uzyskania Decyzji Lokalizacyjnej stanowiącej drugi krok w procesie realizacji  inwestycji dotyczącej budowy elektrowni atomowej;
  • proces uzyskiwania tytułu prawnego do nieruchomości i realizacji inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej;
  • szczególne przepisy regulujące proces postępowania administracyjnego dla realizacji inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej, w tym także szereg odesłań do innych ustaw właściwych dla procesu realizacji tejże inwestycji;
  • szczególne przepisy regulujące proces udzielania zamówień na realizację inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej – w tym także odesłania do ustawy z dnia 11 września 2019 r. – prawo zamówień publicznych[2] oraz innych ustaw właściwych;
  • przepisy regulujące zadania inwestora na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa realizacji inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej;
  • przepisy regulujące podział korzyści pomiędzy gminami w związku z budową elektrowni jądrowych;
  • przepisy regulujące proces realizacji inwestycji towarzyszących inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej, w tym także odesłania do ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne[3];
  • przepisy dotyczące przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie budowy pierwszego obiektu energetyki jądrowej w Polsce;
  • przepisy karne i kary administracyjne związane z naruszeniem przepisów prawnych zawartych w omawianej ustawie.

Jak widać, zakres regulacji omawianej ustawy jest niezwykle szeroki. Jednak jest to w pełni zrozumiałe ze względu na poziom skomplikowania procesu inwestycyjnego, budowy i późniejszej eksploatacji elektorowi atomowej oraz ryzyka, jakie mu towarzyszy. Jednakże postaramy się Państwu przedstawić ten proces w sposób jak najbardziej przystępny. W związku z powyższym w ramach niniejszej publikacji skupimy się na ukazaniu i wyjaśnieniu tych aspektów uregulowanych w ustawie, które są najważniejsze z punktu widzenia realizacji owej inwestycji. Bardziej dociekliwych zachęcamy do zapoznania się z całym tekstem omawianej ustawy.

Pierwszym etapem związanym z realizacją inwestycji budowy elektrowni atomowej jest uzyskanie Decyzji Zasadniczej. Jest to decyzja wydawana przez ministra właściwego do spraw energii na wniosek inwestora (art. 3a ust. 4), która „określa dozwolone parametry inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej. Uprawniająca do ubiegania się o uzyskanie decyzji o ustaleniu lokalizacji (Decyzji Lokalizacyjnej) inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej oraz innych decyzji niezbędnych do przygotowania, realizacji i użytkowania inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej. Decyzja Zasadnicza zabezpiecza także interes publiczny pod względem celów polityki państwa, w tym polityki energetycznej, polityki surowcowej i interesu surowcowego państwa, oraz bezpieczeństwa państwa” (art. 3a ust. 1). Jest ona wydawana inwestorowi, który posiada siedzibę w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) będącym stroną umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, lub państwie członkowskim Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) (art. 3a ust. 2).

Decyzja Zasadnicza jest wydawana dla jednego obiektu lub kilku obiektów, przy czym muszą być one ze sobą funkcjonalnie powiązane (art. 3a ust. 3).

Cały proces uzyskania Decyzji zasadniczej  jest szczegółowo opisany w przepisach art. 3a-3f ustawy. W  szczególności przepisy te regulują i wskazują:

  1. wymogi jakie musi spełniać wniosek o wydanie Decyzji Zasadniczej, tj. wskazanie:
  • planowanej łącznej mocy zainstalowanej – w przypadku elektrowni jądrowej, 
  • planowanego okresu eksploatacji obiektu energetyki jądrowej, 
  • gmin, na których obszarze proponuje się lokalizację inwestycji, 
  • przewidzianych do zastosowania technologii reaktorowych – w przypadku elektrowni jądrowej; 

a także zawierać:

  • opis struktury właścicielskiej wnioskodawcy wraz dokumentami potwierdzającymi ową strukturę,
  • opis znaczenia inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej oraz potrzeby jej realizacji w ramach krajowego zapotrzebowania na energię elektryczną lub ciepło,
  • opis technologii przewidzianych do zastosowania do wydobywania rud uranu lub toru ze złóż – w przypadku zakładu do wydobywania rud uranu lub toru ze złóż i do ich wstępnego przetwarzania,
  • opis technologii składowania odpadów promieniotwórczych oraz planowaną pojemność składowiska odpadów promieniotwórczych – w przypadku składowiska odpadów promieniotwórczych,
  • potwierdzenie uiszczenia wymaganej dla wniosku opłaty skarbowej;
  1. wskazanie odpowiedniego organu państwa właściwego do jego rozpatrzenia (tj. minister właściwy do spraw energii);
  1. stawki opłat, które musi uiścić wnioskodawca w ramach wniesienia wniosku głównego oraz  wniosku o zmianę już wydanej decyzji:
  • opłata skarbowa związana z wniesieniem wniosku – 200 000 zł,
  • opłata skarbowa związana z wnioskiem o zmianę już wydanej decyzji – 100 000 zł;
  1. termin, w jakim właściwy organ administracji ma za zadanie rozpatrzyć wniosek o wydanie Decyzji Zasadniczej, oraz możliwości jego wydłużenia:
  • termin rozpatrzenia wniosku – 90 dni,
  • termin ulega odpowiedniemu wydłużeniu w przypadku oczekiwania na opinię organów którą należy wziąć pod uwagę wydając Decyzję Zasadniczą;
  1. określenie konkretnych celów i wpływów związanych z interesem publicznym, jakie musi wziąć pod uwagę organ rozpatrujący wniosek o wydanie Decyzji Zasadniczej:
  • cele związane z polityką energetyczną,
  • cele związane z polityką surowcową i interesu surowcowego państwa, włącznie z bieżącym i przewidywanym krajowym zapotrzebowaniem na energię elektryczną lub ciepło,
  • wpływy realizacji inwestycji na bezpieczeństwo państwa;
  1. określenie i wskazanie odpowiednich organów, których opinię musi uwzględnić organ rozpatrujący wydanie Decyzji Zasadniczej:
  • opinia Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w zakresie wpływu inwestycji na bezpieczeństwo wewnętrzne państwa,
  • opinia ministra właściwego do spraw środowiska w zakresie wpływu inwestycji na politykę surowcową państwa,
  • opinia ministra właściwego do spraw aktywów państwowych w zakresie wpływu inwestycji na aktywa państwowe.

Po spełnieniu powyższych kryteriów i pozytywnym przebiegu całego procesu związanego z wydaniem Decyzji Zasadniczej dochodzi do jej uzyskania i tym samy zakończenia pierwszego etapu w procesie realizacji budowy elektrowni atomowej. 

Jak widać, proces inwestycyjny związany z budową elektrowni atomowej w Polsce został uregulowany w ustawie o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących dość szczegółowo, jednak nie jest on aż tak skomplikowany jak mogłoby się to wydawać na pierwszy rzut oka. Niemniej należy jednak podkreślić, iż opisany w niniejszej publikacji proces uzyskania Decyzji Zasadniczej jest dopiero wstępem do procesu inwestycyjnego. W kolejnych publikacjach postaramy się przybliżyć kolejne etapy z nim związane. Już w przyszłym tygodniu zaprezentujemy etap drugi jakim jest wydanie Decyzji Lokalizacyjnej. Tymczasem dziękujemy za uwagę i zachęcamy do bacznego śledzenia naszych cotygodniowych publikacji i informacji pojawiających się na naszych mediach społecznościowych.  

Mgr Michał Krawczyk / 23.04.2024 r.

[1] Dz. U. z 2024 r. poz. 412;

[2] Dz. U. z 2023 r. poz. 1605 i 1720;

[3] Dz. U. z 2024 r. poz. 266.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Polskie prawo atomowe

Dwie poprzednie publikacje naszego Instytutu w ramach kampanii #PostępAtomowy dotyczyły tematu uregulowań prawnych w zakresie energetyki jądrowej na poziomie międzynarodowym, w tym unijnym. Z kolei w dzisiejszym artykule przedstawimy uwarunkowania prawne dotyczące energetyki jądrowej na poziomie krajowym.

Podstawowym aktem prawnym w tym obszarze jest ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe (Dz. U. z 2023 r. poz. 1173 z późn. zm.), “która wprowadza jednolity system zapewniający bezpieczeństwo jądrowe oraz ochronę radiologiczną pracowników i ogółu ludności w Polsce”[1]. Zgodnie z art. 1: 

1. Ustawa określa:

  1. działalność w zakresie pokojowego wykorzystywania energii atomowej związaną z rzeczywistym i potencjalnym narażeniem na promieniowanie jonizujące od sztucznych źródeł promieniotwórczych, materiałów jądrowych, urządzeń wytwarzających promieniowanie jonizujące, odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego;
  2. obowiązki kierownika jednostki organizacyjnej wykonującej tę działalność;
  3. organy właściwe w sprawach bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej;
  4. zasady odpowiedzialności cywilnej za szkody jądrowe;
  5. zasady wypełniania zobowiązań międzynarodowych, w tym w ramach Unii Europejskiej, dotyczących bezpieczeństwa jądrowego, ochrony przed promieniowaniem jonizującym oraz zabezpieczeń materiałów jądrowych i kontroli technologii jądrowych.

2. Ustawa określa także kary pieniężne za naruszenie przepisów dotyczących bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej oraz tryb ich nakładania.

3. Ustawę stosuje się również do działalności wykonywanej w warunkach zwiększonego, w wyniku działania człowieka, narażenia na naturalne promieniowanie jonizujące.

4. Ustawa ponadto określa zasady monitorowania skażeń promieniotwórczych i reguluje działania podejmowane w przypadku zdarzeń radiacyjnych, jak również w przypadku długotrwałego narażenia w następstwie zdarzenia radiacyjnego lub działalności wykonywanej w przeszłości.

5. Ustawa określa również szczególne zasady ochrony osób przed zagrożeniami wynikającymi ze stosowania promieniowania jonizującego w celach medycznych lub w celu obrazowania pozamedycznego.

Prawo atomowe reguluje również inne istotne kwestie dotyczące m. in.: trybu uzyskiwania zezwoleń na wykonywanie działalności opisanej w ustawie oraz trybu i sposobu przeprowadzania kontroli jej wykonywania, optymalizacji ochrony radiologicznej oraz ustalenia dawek granicznych dla pracowników i osób z ogółu ludności, ochrony przed naturalnym promieniowaniem jonizującym, w tym przed narażeniem na radon, zapewnienia bezpieczeństwa pacjentów poddawanych medycznym procedurom radiologicznym, ewidencji i kontroli źródeł promieniowania jonizującego, ewidencji i kontroli materiałów jądrowych, ochrony fizycznej materiałów jądrowych i obiektów jądrowych, klasyfikacji odpadów promieniotwórczych oraz sposobu postępowania z nimi i z wypalonym paliwem jądrowym, postępowania w przypadku zdarzeń radiacyjnych, lokalizacji, projektowania, budowy, rozruchu, eksploatacji i likwidacji obiektów jądrowych (główna część procesu inwestycyjnego dla sektora energetyki jądrowej została jednak uregulowana w ustawie z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących – tj. Dz. U. z 2023 r. poz. 412)[2]. Obszar związany z energią jądrową regulują również inne liczne akty normatywne, a ich pełną listę znaleźć można m. in. w serwisie gov.pl: https://www.gov.pl/web/polski-atom/prawo-krajowe. 

W ustawie – Prawo atomowe zostały również uregulowane kwestie dotyczące urzędu państwowego dozoru jądrowego, które w Polsce pełni Prezes Państwowej Agencji Atomistyki (PAA)[3]. Do jego działań należy wykonywanie zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej kraju. Przykładowe zadania PAA: nadzór nad obiektami jądrowymi, nad składowiskami odpadów promieniotwórczych oraz nad działalnością ze źródłami promieniotwórczymi, ocena sytuacji radiacyjnej kraju i reagowanie w zdarzeniach radiacyjnych, wydawanie opinii oraz zaleceń organizacyjno-technicznych przez Prezesa PAA, prowadzenie ewidencji materiałów jądrowych oraz rejestru zamkniętych źródeł promieniotwórczych, przeprowadzanie kontroli, wydawanie decyzji nadzorczych, współpraca krajowa i międzynarodowa z jednostkami o podobnym profilu działalności oraz odpowiednimi służbami i organami[4].

Poruszając się w tematyce energii jądrowej i uregulowań prawnych z tym związanych nie sposób również w tym miejscu nie wspomnieć o programie rządowym “Program polskiej energetyki jądrowej na lata 2014 2030”, przyjętym przez Radę Ministrów w 2014 r., który zakłada budowę dwóch elektrowni jądrowych do roku 2035. Kwestia zostanie jednak przez nas szczegółowo opisana w osobnej publikacji, dlatego temat ten jedynie w tym miejscu sygnalizujemy.

Energia jądrowa to niebezpieczna, ale zarazem bardzo pożyteczna siła napędzająca wiele dziedzin życia społeczno-gospodarczego, nic więc dziwnego, że uregulowana została w licznych aktach prawnych, a zakres tej regulacji jest obszerny i zawiły – co nie pozwala na opisanie wszystkich kwestii dotyczących atomu w jednej publikacji. W ramach naszej kampanii skupiamy się głównie na wykorzystaniu energii atomowej w energetyce, choć jest to tylko wycinek jej zastosowania. W niniejszym artykule tylko ogólnikowo opisane zostały krajowe uregulowania prawne dotyczące atomu, natomiast w kolejnych artykułach poruszymy kwestie bardziej szczegółowe, w tym związane z procesem inwestycyjnym, składowaniem odpadów i bezpieczeństwem.

Mgr Dominik Kowal / 16.04.2024 r.

[1] https://www.gov.pl/web/polski-atom/prawo-krajowe;

[2] projekt Strategii i polityki w zakresie rozwoju bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej Rzeczypospolitej Polskiej Ministerstwa Klimatu i Środowiska, Warszawa 2021, s. 21 – 24;

[3] https://www.gov.pl/web/polski-atom/prawo-krajowe-europejskie-i-miedzynarodowe;

[4] https://www.gov.pl/web/paa.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Prawo atomowe w prawie Unii Europejskiej

W dzisiejszym artykule zaprezentujemy temat prawa atomowego w Unii Europejskiej. Problematyka ta jest kolejnym artykułem w ramach kampanii naszej Fundacji pt. „Postęp Atomowy”. Stanowi również nawiązanie do zeszłotygodniowego artykułu, który dotyczył międzynarodowego prawa atomowego. Dziś z kolei prawo unijne – mające z jednej strony zawężony od prawa międzynarodowego zasięg terytorialny, jednak nadal posiadający, podobnie jak prawo międzynarodowe, charakter ponadnarodowy, co odróżnia te gałęzie prawa od uregulowań prawa krajowego. 

Grafika: https://domaci.hn.cz/c1-66660600-cesko-musi-podle-babise-stavet-jaderne-bloky-i-kdyby-porusila-pravo-eu-rozsirovat-chce-temelin-i-dukovany 

Jak już wspomniano, oprócz międzynarodowych norm prawa atomowego, wpływ na system krajowych regulacji prawnych w Europie w tej dziedzinie prawa ma również prawo nuklearne Unii Europejskiej. Podstawowym aktem europejskiego prawa atomowego, który posiada rangę prawa pierwotnego Unii Europejskiej, tj. będącym podstawowym źródłem prawa UE, jest Traktat w sprawie ustanowienia Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (SESAE), który został podpisany przez sześć państw założycielskich 25 kwietnia 1957 r., a wszedł w życie 1 stycznia 1958 r. Polska, przystępując do Unii Europejskiej, stała się jednocześnie członkiem Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej i przyjęła na siebie zobowiązania wynikające z członkostwa w tej Wspólnocie[1].

Euratom posiada osobowość prawną zgodnie z art. 184 Traktatu ustanawiającym Euratom. Euratom jest osobnym podmiotem prawnym, który działa równolegle z Unią Europejską. Jak już wspomniano, Traktat ustanawiający Euratom, ma charakter prawa pierwotnego, podobnie jak Traktat o Unii Europejskiej i Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Pomimo formalnej niezależności obu podmiotów, a więc Unii Europejskiej i Euratomu, obu organizacji nie można od siebie oddzielić. Traktaty Założycielskie, Traktat Euratom, Traktat o Unii Europejskiej i Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (są ze sobą powiązane), gdyż traktaty odnoszą się do siebie nawzajem oraz znaczenie ma fakt, że Euratom i Unia Europejska mają wspólne instytucje. Euratom, pomimo szybkiego rozwoju UE, jest organizacją dosyć stabilną[2]. Wynika to przede wszystkim z ostrożności w podejściu państw członkowskich do regulacji prawa nuklearnego, dużą wrażliwością w tym obszarze. Innymi czynnikami są w szczególności: wysoki stopień autonomii, jaką Traktat Euratom pozostawia państwom członkowskim oraz elastyczność samego tekstu umowy.

Celem Euratomu, zgodnie z Traktatem, jest „wspieranie postępów w dziedzinie energii jądrowej”. W szczególności, ma on na celu, w ramach wspólnego rynku energii jądrowej, zapewnienie bezpieczeństwa dostaw dla wszystkich krajów UE, rozwój badań, a także ustanowienie systemu nadzoru nad pokojowym wykorzystaniem materiałów jądrowych przeznaczonych do użytku cywilnego, zapewniającego wysokie wspólne standardy w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa[3].

Oprócz wspomnianego prawa pierwotnego, również prawo wtórne Unii reguluje materię prawa atomowego. Są to przepisy pochodne prawa pierwotnego, które konkretyzują prawo Unii Europejskiej w formie norm szczegółowych. Podstawowymi aktami prawa wtórnego regulującymi prawo atomowe są rozporządzenia oraz dyrektywy. Rozporządzenia UE, obowiązują powszechnie, są samowykonalne i nie wymagają przeniesienia ich brzmienia do prawa krajowego. Dyrektywy zaś muszą być wkomponowane do prawa krajowego, jednak sposób ich wdrożenia pozostawia się w gestii państw członkowskich, jednakże koniecznym jest osiągnięcie celu danej dyrektywy. Przykładem istotnej dyrektywy w ramach unijnego prawa atomowego jest Dyrektywa Rady 2013/59/Euratom z dnia 5 grudnia 2013 r. ustanawiająca podstawowe normy bezpieczeństwa w celu ochrony przed zagrożeniami wynikającymi z narażenia na działanie promieniowania jonizującego oraz uchylająca dyrektywy 89/618/Euratom, 90/641/Euratom, 96/29/Euratom, 97/43/Euratom i 2003/122/Euratom[4]. Kolejnym obszarem, który stanowi prawo wtórne w ramach europejskiego prawa nuklearnego, jest również ochrona przed promieniowaniem nuklearnym.

Unia Europejska obecnie stara się także dążyć do jak największej transformacji energetycznej, w którym duże znaczenie ma również energia jądrowa. Komisja Europejska na początku lutego 2022 r. przyjęła projekt tzw. taksonomii, który uwzględniał rolę gazu i energii nuklearnej w procesie transformacji energetycznej. Oznacza to, że na inwestycje w te źródła będzie można pozyskać środki od UE i na rynkach finansowych[5]. W podobnym tonie wypowiedział się również Parlament Europejski[6]. Czy oznacza to kolejny rozwój atomu w polityce unijnej? Zobaczymy…

Mgr Adam Kubiczek / 09.04.2024 r.

  1. https://www.gov.pl/web/polski-atom/prawo-europejskie (dostęp: 08.04.2024 r.);
  2. Handrlica Jakub. Jaderné právo: právní rámec pro mírové využívání jaderné energie a ionizujícího záření, Praha: Auditorium, 2012, ISBN 978-80-87284-33-9, s. 100;
  3. https://eur-lex.europa.eu/PL/legal-content/summary/treaty-on-the-european-atomic-energy-community-euratom.html (dostęp: 07.04.2024 r.);
  4. Dyrektywa Rady 2013/59/Euratom z dnia 5 grudnia 2013 r. ustanawiająca podstawowe normy bezpieczeństwa w celu ochrony przed zagrożeniami wynikającymi z narażenia na działanie promieniowania jonizującego oraz uchylająca dyrektywy 89/618/Euratom, 90/641/Euratom, 96/29/Euratom, 97/43/Euratom i 2003/122/Euratom (Dz.U.UE L 13);
  5. https://businessinsider.com.pl/gielda/surowce/unia-europejska-uznaje-energie-jadrowa-i-gaz-za-zielone-zrodla/w44nvvn (dostęp: 07.04.2024 r.);
  6. https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1279762%2Cpe-za-uznaniem-atomu-i-gazu-za-zielone-wygrala-europejska-gospodarka.html (dostęp: 07.04.2024 r.).
Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Międzynarodowe prawo atomowe

W niniejszym artykule przedstawiona zostanie tematyka międzynarodowego prawa atomowego. Postaramy się w przystępny sposób wskazać najważniejsze aspekty związane z prawem atomowym w wymiarze międzynarodowym, a także przedstawić organizacje zajmujące się tą gałęzią prawa oraz ich uprawnienia. 

Prawo atomowe jest złożoną gałęzią prawa, która powstaje przede wszystkim na poziomie międzynarodowym, z którego następnie wywodzi się indywidualne ustawodawstwo regionalne i krajowe. Wykorzystanie energii jądrowej ma ogromne znaczenie, które ma wpływ na kwestie związane z ochroną środowiska, ochroną ludności czy też energetyką. Obecnie temat „atomu” aktualny jest w wymiarze wojskowym, nauki czy też nowoczesnych badań. Sam temat współpracy jądrowej jest problemem globalnym i międzynarodowym, która to współpraca jest kluczowym elementem pokojowego i bezpiecznego wykorzystania atomu[1]. Międzynarodowe prawo atomowe ułatwia efektywną współpracę na poziomie ponadnarodowym i niesie ze sobą istotne elementy mające wpływ na krajowe i regionalne regulacje prawa nuklearnego. 

Organizacje międzynarodowe zajmujące się „atomem” można podzielić na grupy o zasięgu globalnym i organizacje o zasięgu regionalnym, wraz z organizacjami pozarządowymi lub naukowymi[2]. Obecnie najważniejszą organizacją międzynarodową o zasięgu ogólnoświatowym w dziedzinie współpracy międzynarodowej jest Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej. 

Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (MAEA) jest jedną z najważniejszych organizacji międzynarodowych w dziedzinie prawa atomowego. Powstała w 1957 roku w celu rozszerzenia pokojowego wykorzystania energii jądrowej. Obecnie organizacja liczy 178 członków[3]. Statut MAEA został przyjęty 23 października 1956 r. i wszedł w życie 29 lipca 1957 r. MAEA ma siedzibę w Wiedniu i działa regionalnie za pośrednictwem biur kontaktowych w Nowym Jorku i Genewie MAEA ma istotne znaczenie w dziedzinie prawa międzynarodowego w zakresie tworzenia i przyjmowania międzynarodowych umów o charakterze wielostronnym. MAEA nie jest stroną w przypadku podpisywania traktatów międzynarodowych dotyczących wykorzystania energii jądrowej, ale uczestniczy w niej jako ekspert, a dyrektor generalny MAEA jest depozytariuszem konwencji międzynarodowych[4].

W ramach ONZ MAEA ma specyficzny status. Nie jest bezpośrednio podległa Organizacji Narodów Zjednoczonych, lecz składa Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ roczne sprawozdanie ze swojej działalności. Stosunki MAEA z Organizacją Narodów Zjednoczonych reguluje specjalny traktat w ramach Statutu MAEA. Uprawnienia, jakie posiada MAEA w celu osiągnięcia określonych celów, to wspieranie i prowadzenie m.in. działalności badawczej wspierającej rozwój i praktyczne zastosowanie wykorzystania energii atomowej do celów pokojowych, wspierania wspólnego korzystania z technologii i informacji naukowych na temat pokojowego wykorzystania energii atomowej oraz promowanie, wymiana i kształcenie naukowców, jak również ekspertów w dziedzinie pokojowego wykorzystania energii atomowej.

W ramach współpracy międzynarodowej, która opiera się w głównej mierze na umowach międzynarodowych, istnieje szereg dokumentów, które na ogół nie mają bezpośredniego charakteru wiążącego, są jednak akceptowane jako standardy w systemie prawa miękkiego. Przykładem są The Safety Fundamentals – określają podstawowe cele i zasady bezpieczeństwa w zakresie pokojowego wykorzystania energii jądrowej czy też The General Safety Requiments – określają wymagania, jakie muszą zostać spełnione, aby zapewnić ochronę ludzi i środowiska.

W ramach międzynarodowego prawa atomowego działa ponadto Komitet Naukowy ONZ ds. Promieniowania Atomowego (UNSCEAR). Jest to komitet międzynarodowy, który został powołany w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1955 r. w związku z ogromnymi wysiłkami dot. wstrzymania testów broni jądrowej[5]. W jego działaniach biorą udział eksperci z 21 krajów. Działalność komitetu polega na pozyskiwaniu i ocenie informacji dotyczących zagrożeń związanych z użyciem broni jądrowej. Efektem działań UNSCEAR są raporty eksperckie oraz artykuły prezentujące stan wiedzy naukowej w zakresie oddziaływania promieniowania jonizującego na człowieka. 

W ramach międzynarodowego prawa atomowego w obszarze pokojowego wykorzystania energii jądrowej można wyróżnić ponadto, oprócz międzyrządowych organizacji międzynarodowych, także szereg organizacji pozarządowych. Pozarządowe organizacje międzynarodowe nie podlegają prawu międzynarodowemu, a ich członkami nie są same państwa. Najważniejszymi kwestiami, którymi zajmują się te organizacje, to bezpieczeństwo użycia broni jądrowej, ochrona energii, zdrowia i mienia, a także niektóre szczególne interesy związane z energią jądrową. Przykładami mogą być Międzynarodowa Komisja Ochrony Radiologicznej (zadaniem jest ochrona ludzi, środowiska oraz zwierząt przed szkodliwymi skutkami promieniowania jonizującego) czy też Międzynarodowa Komisja ds. Jednostek Promieniowania i Pomiarów (misją jest propagowanie metod pomiarowych, jednostek związanych z promieniowaniem oraz radioaktywnością). Organizacje te wydają dokumenty o niewiążącym prawnie charakterze (tzw. reports).

Istotnym z punktu widzenia międzynarodowego prawa atomowego są także umowy międzynarodowe dotyczące wykorzystania energii jądrowej i promieniowania jonizującego. W XX wieku doszło do wielu porozumień o wielostronnym charakterze oraz umów  dwustronnych. Umowy międzynarodowe w tej dziedzinie mają znaczący wpływ na prawo atomowe w zakresie ochrony środowiska. Przykładami takich umów międzynarodowych są: Konwencja o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym z 1991 r. czy też Układ Antarktyczny z 1959 r. Ciekawym aktem prawnym jest również Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi, zwany też Traktatem o przestrzeni kosmicznej z 1967 r. Art. 4 tej umowy stanowi, że umawiające się strony zobowiązują się nie rozmieszczać broni nuklearnej ani innej broni broni masowego rażenia na orbitę okołoziemską i nie przeprowadzania żadnych testów tej broni w kosmosie. 

W ramach międzynarodowego prawa atomowego znaczenie mają również traktaty dotyczące wojskowego wykorzystania energii jądrowej i broni jądrowej oraz umowy międzynarodowe w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego fizycznego, ochrony materiałów jądrowych i gospodarki odpadami promieniotwórczymi.

Podsumowując, międzynarodowe prawo atomowe jest bardzo szeroką dziedziną, którą zajmuje się wiele organizacji międzynarodowych, w tym także organizacji pozarządowych. Wydają one akty o różnym charakterze, które mają jednak wspólny punkt – ochrona zdrowia ludzi czy też środowiska przed nieodpowiednim wykorzystaniem energii jądrowej. 

Mgr Adam Kubiczek / 02.04.2024 r.

  1. Handrlica Jakub, Evropské společenství pro atomovou energii (Euratom): právní řád pro jadernou Evropu, Praha: Univerzita Karlova v Praze, Právnická fakulta, 2012. ISBN 978-80-87146-61-3, str. 47;
  2. Handrlica Jakub, Jaderné právo: právní rámec pro mírové využívání jaderné energie a ionizujícího záření, Praha: Auditorium, 2012. ISBN 978-80-87284-33-9, str. 71-72;
  3. https://www.iaea.org/about/governance/list-of-member-states;
  4. Tromans Stephen. Nuclear Law – The Law Applying to Nuclear Installations and Radioactive Substances in its Historic Context, Oxford: Hart Publishing, 2010, ISBN: 978-1-84113-857-2, str. 44-45;
  5. Handrlica Jakub, Jaderné právo: právní rámec pro mírové využívání jaderné energie a ionizujícího záření, Praha: Auditorium, 2012. ISBN 978-80-87284-33-9, str. 87.
  6. Grafika: https://www.sotisadvisors.com/jedziemy-na-sympozjum-w-lodzi/
Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Krótka historia energetyki jądrowej na świecie

Pisząc o historii energetyki jądrowej trzeba na wstępie wskazać, że jest to historia relatywnie krótka, którą z grubsza można ująć w przedziale ostatnich 70 lat. Przez ten czas ten typ uzyskiwania energii elektrycznej cieszył się większym bądź mniejszym zainteresowaniem. Niemniej istnieje on do dziś, pomimo, że technologia ta wzbudzała oraz wzbudza do dzisiaj ogromne kontrowersje. Warto zauważyć, iż po pewnym regresie energetyki jądrowej przypadającym na czasy po katastrofie w Czarnobylu oraz zawirowań po katastrofie w Fukushimie, wydaje się, iż ten rodzaj pozyskiwania energii ma się dobrze, a przynajmniej lepiej niż jeszcze 20 lat temu.

Zaczynając opowieść o historii energetyki jądrowej nie sposób przejść obojętnie nad historią samych odkryć związanych z atomem i jego jądrem, czyli fizyce jądrowej. To wszak te odkrycia dały podwaliny i umożliwiły powstanie energetyki jądrowej. 

Pierwszym, choć odległym, okryciem mającym wpływ na późniejszą energetykę jądrową było odkrycie i opisanie uranu. Zdarzenie to miało miejsce w 1789 roku i dokonane zostało przez Martina Heinricha Klaprotha. Warto wskazać, że sam uran, w postaci jego tlenku, znany był już dużo wcześniej i był wykorzystywany między innymi do barwienia szkła. Wydarzenie to, choć nie dające jeszcze żadnego znaku powstania fizyki jądrowej jest o tyle ważne, iż uran stanowi główne paliwo wykorzystywane w energetyce jądrowej. 

Powstanie fizyki jądrowej przypada natomiast na czas końca XIX i początek XX wieku. Postęp w tej dziedzinie dokonał się bardzo szybko. Jeśli przyjąć za pierwszy krok milowy, w stronę energetyki jądrowej, odkrycie promieniowania naturalnego przez Antoine. H. Becquerela w 1896 r., a za kolejny pierwsze rozszczepienie jądra uranu, które jest bazą dla istnienia reaktora jądrowego, w 1932 r. przez Otto Hahna i Fritza Straßmanna, to okazuje się, że czas między tymi wydarzeniami jest relatywnie krótki. Jeszcze szybszy skok techniczny zaobserwujemy między powstaniem pierwszego (prostego) reaktora jądrowego w 1942 roku, a uruchomieniem pierwszej elektrowni jądrowej w 1954 roku. Oczywiście poza wyżej wymienionymi trzeba mieć na względzie, że podwaliny pod energetykę jądrową stanowiło również wiele innych odkryć, które stworzyły fizykę jądrową. Między innymi odkrycie promieniowania X przez W. Röntgen, badania nad promieniotwórczością – małżeństwo Curie, odkrycie elektronu, stworzenie modelu budowy atomu, odkrycie neutronu i wiele innych.

Z perspektywy samej energetyki jądrowej, bodajże najważniejszym wydarzeniem było stworzenie pierwszego reaktora jądrowego zdolnego do podtrzymania reakcji rozpadu, która stanowi klucz do otrzymania energii z jądra atomu. W 1942 roku na uniwersytecie chicagowskim Enrico Fermi zbudował, w ramach projektu Manhattan rozpoczętego w październiku 1941 roku, pierwszy reaktor jądrowy. Konstrukcja Pile 1, bo taka nazwę ów reaktor otrzymał, była prosta i nie przypominała współczesnych reaktorów jądrowych, choć metoda stojąca za nimi jest taka sama. Pile 1 zbudowany był z uranu oraz bloków grafitu ułożonych w formie stosu. Z uwagi na obszerność tego artykułu po dokładny opis działania odsyłamy do w literaturze fachowej. Dla historii energetyki jądrowej najważniejszy okazał się fakt, iż eksperyment Fermiego zakończył się sukcesem. Udało się stworzyć samopodtrzymującą się reakcję łańcuchową. Eksperyment ten stanowił kluczowy moment dla możliwości wykorzystania atomu do produkcji energii. Zanim to jednak nastąpiło, większe znaczenie odegrało zastosowanie tego mechanizmu w wojskowości. Sam eksperyment Fermiego jak i inne badania na polu fizyki jądrowej z okresu lat 40 XX wieku miały na celu skonstruowanie nowego typu broni co udało się wraz z detonacją ładunku Trinity w 1945 roku, w ramach projektu manhattan którego dyrektorem naukowym był Roberta Oppenheimera.. 

Nie mniej lata 40. i 50. ubiegłego wieku to intensywny rozwój wykorzystania atomu również w celach pokojowych. W grudniu 1951 roku w stanie Idaho eksperymentalny reaktor/stos atomowy był w stanie wytworzyć 100kW mocy. W 1955 roku powstał pierwszy reaktor, w którym moderatorem była woda. Został on zainstalowany na pierwszym okręcie atomowym, tj. podwodnym Nuatilusie. W 1954 roku w życie wszedł Atomic Energy Act, który tworzył regulacje prawa atomowego w USA oraz dał możliwość wykorzystania energii jądrowej w celach cywilnych oraz przez podmioty inne niż wojskowe. W latach 50 XX wieku poza Stanami Zjednoczonymi swoje projekty atomowe posiadały już między innymi Wielka Brytania i ZSRR. W 1954 r. w Obninsku, pierwszy raz w historii, do cywilnej sieci przesyłowej popłynął prąd elektryczny produkowany z energii atomu. W 1956 roku w Wielkiej Brytanii otwarto pierwszą elektrownie jądrową, której wyłącznym celem byłą produkcja prądu elektrycznego na potrzeby cywilne. Wszystkie z wymienionych powyżej to reaktory I generacji, tzw. eksperymentalne. 

Lata 60. i 70. XX w to czas rozwoju reaktorów II generacji, które służyły już do celów wytwarzania energii elektrycznej, a nie były pochodną eksperymentów militarnych. Duże znaczenie w rozwój energetyki jądrowej miał kryzys naftowy z 1973 roku, gdy Japonia i Francja postanowiły zerwać z uzależnieniem swoich gospodarek od paliw kopalnych. We Francji w 1974 r. powstał ambitny projekt budowy 176 reaktorów jądrowych do 2000 roku, nazywany planem Messmera, od nazwiska ówczesnego premiera Francji. Plan ten został później zrewidowany, niemniej i tak w ciągu następnych 15 lat Francja zbudowała 56 reaktorów jądrowych. Podobny skok dokonał się w ZSRR. W latach 1960- 1975 ilość energii elektrycznej produkowanej w kraju rad wrosła z 605MWe do 4,7 GW. Nowe elektrownie jądrowe budowano również w USA, Wielkiej Brytanii czy Kanadzie. Nie mniej w tym okresie na szeroką skalę pojawiły się ruchy antyatomowe. Ruchy te zwracały uwagę na potencjalne zagrożenia płynące z energii atomowej oraz atomu jako takiego (rozumianego tutaj jako broń nuklearna), takie jak: promieniowanie w razie awarii elektrowni, składowanie odpadów radioaktywnych, koszty budowy oraz eksploatacji. Energetyce jądrowej nie pomogły również awaria w elektrowni w Three mile Island w 1979 roku oraz katastrofa elektrowni w Czarnobylu w 1986 roku. W efekcie w latach 80. XX spadło tempo oddawania nowych reaktorów jądrowych. Należy wskazać na niezbyt imponujący wzrost produkcji energii elektrycznej uzyskiwanej z reaktorów jądrowych po 1989 r. Z początkiem lat 90. produkcja energii elektrycznej z atomu wynosiła około 300 GW, podczas gdy w 2005 r. wyniosła 366 GW.

Lata 90 XX wieku upłynęły w energetyce jądrowej pod znakiem zapytania co do jej dalszego rozwoju, pomimo powstania reaktorów nowocześniejszych i bardziej bezpiecznych, tj. III generacji. W krajach byłego bloku wschodniego, z uwagi na kryzys ekonomiczny, zarzucono lub odłożono na później dużą część projektów budowy lub rozbudowy elektrowni jądrowych, np. elektrowni w Żarnowcu lub elektrowni jądrowej Mochovce na Słowacji. Niektóre kraje, po katastrofie w Czarnobylu, zakazały w swoim ustawodawstwie wznoszenia reaktorów jądrowych, tak np. Włochy oraz Austria, a inne rozpoczęły dyskusję nad zamknięciem tego typu elektorowi, np. Niemcy. 

Przełom tysiącleci charakteryzował się natomiast wzrostem produkcji energii elektrycznej z reaktorów jądrowych, w czym przodowały Chiny, ponadto dość duży wzrost produkcji energii z tego źródła odnotowano także w Indiach. Zjawisko wzrostu znaczenia energetyki jądrowej w tamtym czasie wywołane było między innymi cenami paliw kopalnych na rynkach światowych. 

Kolejny kryzys w energetyce jądrowej nastał wraz trzęsieniem ziemi i tsunami w Japonii 11.03.2011 roku, czego skutkiem była katastrofa w elektrowni jądrowej Fukushima. Protesty antynuklearne przetoczyły się wówczas przez wiele krajów. Swoje plany inwestycyjne, poprzez ich zmniejszenie, zmieniły między innymi Indie. Niemniej to Niemcy wykazali się najdalej idącymi krokami, podejmując decyzje o wyłączeniu wszystkich reaktorów jądrowych produkujących energię elektryczną, co nastąpiło w kwietniu 2023 r. 

Pomimo tych wydarzeń wydaje się, iż energetyka jądrowa ma się dość dobrze. Zaobserwować można dwie główne tendencje, które dobrze rokują dla tego typu produkcji energii elektrycznej. Po pierwsze jest nią rozwój krajów rozwijających się, które poszukując nowych źródeł sprostania gwałtownemu wzrostowi konsumpcji energii elektrycznej, decydują się lub planują budowę nowych elektrowni jądrowych. Są to takie kraje jak: Chiny, Indie, Egipt, Turcja. Drugą tendencja ma dwa podłoża. Jednym z nich jest dyskusja na temat globalnego ocieplenia i ograniczenia jego skutków poprzez zmniejszenie emisyjności gazów cieplarnianych (elektrownie jądrowe nie produkując CO2 w procesie produkcji energii elektrycznej), drugie jest natomiast efektem wojny na Ukaranie i związanymi z nią zawirowaniami w cenach surowców energetycznych. Te dwa czynniki, chociaż w grę wchodzi również wzrost konsumpcji energii elektrycznej, powodują, że można zaobserwować wzrost zainteresowania budową nowych reaktorów jądrowych np. w USA, Francji i Wielkiej Brytanii.

Mając te czynniki na względzie, jak również rozwój techniki, przemawia to za powstawaniem nowych typów reaktorów poprzez pracę nad reaktorami IV generacji oraz małymi reaktorami typu SMR. Walka ze zmianami środowiska, przy wciąż rosnącym zapotrzebowaniu na energię elektryczną powodują, że istnienie energetyki jądrowej wydaje się nie być zagrożone.

Mgr Michał Kowalski / 19.03.2024 r.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Kampania pt. „Postęp Atomowy” – czyli stać nas na to aby spróbować wielkich projektów

Polska to kraj wspaniały pod wieloma względami. Gospodarka naszego kraju jest w czołówce najszybciej rozwijających się gospodarek Unii Europejskiej i jedną z najszybciej rozwijających się gospodarek świata. W ostatnich latach podjętych zostało wiele znaczących przedsięwzięć, a kolejne przed nami. Nie powinniśmy się bać, gdyż stać nas, aby spróbować dużych inwestycji. Takowe planowane są w najbliższych latach również w sektorze energetycznym, który ukierunkowany jest na ograniczenie w nim udziału paliw kopalnych. Jednocześnie, niedawno do łask powróciła energia atomowa. Również Polska zaplanowała poczynić w tym kierunku pewne kroki. Czy słusznie? 

Dzisiejszym artykułem rozpoczynamy nową serię cotygodniowych publikacji i w związku z tym chcielibyśmy Państwa zaprosić do uważnego śledzenia naszych mediów społecznościowych. Niniejszym  przedstawiamy kampanię o  nazwie #PostępAtomowy, w ramach której  w ciągu najbliższych kilkunastu tygodni postaramy się rzetelnie oraz jak najbardziej przystępnie ukazać Państwu w naszych publikacjach to, czym jest energia jądrowa, jaka jest historia jej wynalezienia, do jakich celów jest wykorzystywana, jakie wiążą się z nią korzyści oraz zagrożenia i wreszcie – czy jest ona szansą dla polskiej energetyki? Oczywiście nie zabraknie też w tym wszystkim rozważań na temat prawa, gdyż postaramy się zaprezentować i omówić przepisy prawne dotyczące czy to samej energii jądrowej, czy też energetyki o nią opartej – na gruncie prawa rodzimego, jak również wybranych regulacji prawa międzynarodowego. Ponadto,  przedstawimy regulacje i obostrzenia związane z procesem budowy elektrowni atomowej, a także i te związane z wykorzystaniem technologii atomowej w innych sektorach życia jak np. wojsko czy medycyna. W rezultacie naszych rozważań postaramy się niejako „ocieplić wizerunek” energii jądrowej (który został nadszarpnięty tkwiącą nadal w zbiorowej świadomości Polaków katastrofą w Czarnobylu) i wskazać, iż jest ona potrzebna polskiej energetyce.

Jednak aby ten artykuł nie był tylko swego rodzaju broszurą reklamową, przygotowaliśmy dla Państwa kilka mało znanych ciekawostek na temat energii jądrowej, stanowiących przedsmak uczty jaką – mamy nadzieję – odkryją Państwo w naszej nowej serii artykułów.

  1. Pierwszy reaktor atomowy został uruchomiony w czasie, kiedy bomba atomowa istniała jeszcze tylko w teorii, a ówczesny świat żył od 9 dni informacjami o dokonanym przez wojska radzieckie okrążeniu w Stalingradzie niemieckiej 6. armii pod dowództwem gen. Paulusa. To właśnie w dniu 2 grudnia 1942 roku na Uniwersytecie w Chicago został uruchomiony pierwszy reaktor jądrowy o nazwie „Chicago Pile-1”. Pracami zespołu naukowców, który dokonał uruchomienia ów reaktora, kierował wybitny włoski fizyk Enrico Fermi, natomiast celem tego przedsięwzięcia było przedstawienie możliwości uzyskania pełnej kontroli nad reakcją jądrową – co ostatecznie się udało. Reaktor nie pracował zbyt długo, gdyż został stworzony dla celów wspomnianego eksperymentu, jednakże wyniki jakie wówczas uzyskano stanowiły ogromny krok w dalszym rozwoju, przyczyniając się do powstania i uruchomienia w dniu 20 grudnia 1951 roku  pierwszego komercyjnego reaktora jądrowego o nazwie „EBR-I”, znajdującego się w Laboratorium Narodowym Idaho w pobliżu Arco, w stanie Idaho.
  1. Choć to w USA stworzono pierwszą broń jądrową oraz państwo to jako pierwsze wykorzystało ją militarnie – w postaci bomb zrzuconych na Hiroszimę i Nagasaki, to proces ten nie obyłby się bez udziału Polaków, którzy odegrali w nim kluczową rolę. Jednym z nich był przedstawiciel Politechniki Lwowskiej, wybitny matematyk Stanisław Ulam, który bezpośrednio uczestniczył w tzw. Projekcie Manhattan. Jego praca w ramach projektu koncentrowała się przede wszystkim na analizie i modelowaniu procesów zachodzących wewnątrz broni jądrowej. Dokonał tego poprzez stworzenie wraz z Johnem von Neumannem innowacyjnych metod symulacji numerycznych, które umożliwiły właśnie modelowania zachowań reaktorów jądrowych oraz procesów zachodzących wewnątrz broni jądrowej, wprost przekładając się na lepsze ich zrozumienie. 
  1. Rolnicze wykorzystanie technologii jądrowej; jeżeli ktoś w tym momencie jest zdziwiony to tak proszę Państwa – technologia jądrowa jest wykorzystywana również w rolnictwie. Obejmuje ona wykorzystanie promieniowania jonizującego do doskonalenia upraw, zwalczania szkodników, poprawy genetyki roślin, kontroli jakości żywności, czy też zapobiegania chorobom roślin. W ramach tej technologii wyróżnia się kilka głównych technik jej wykorzystania, takich jak:
  • mutageneza promieniowania – wykorzystuje promieniowanie jonizujące do indukowania mutacji genetycznych w organizmach żywych, takich jak rośliny. Mutacje te mogą prowadzić do powstania nowych cech fenotypowych, które mogą być przydatne w hodowli roślin;
  • irradiacja żywności – polega na naświetlaniu żywności promieniowaniem jonizującym w celu zwiększenia jej trwałości poprzez zahamowanie wzrostu mikroorganizmów, zwalczanie szkodników oraz spowolnienie procesów starzenia się produktów spożywczych;
  • badania radiograficzne i analiza poziomu radioaktywności – wykorzystanie technik radiograficznych do diagnostyki chorób roślin oraz analizy poziomu radioaktywności w glebie, wodzie i produktach rolnych.
  1. Pierwsze regulacje prawne związane z technologią atomową powstały w USA w czasie realizowania Projektu Manhattan i były przede wszystkim nakierowane na zagwarantowanie tajności owego projektu. Natomiast pierwsze oficjalne regulacje prawne dotyczące technologii jądrowej zostały wprowadzono również w USA, a dokładnie nastąpiło to w dniu 1 sierpnia 1946 roku na mocy ustawy pt. Atomic Energy Act. Ustawa została podpisana przez Prezydenta Harry’ego Trumana, a jej celem było nadzorowanie wszystkich aspektów związanych z energią atomową w Stanach Zjednoczonych. Ustawa ta przede wszystkim powołała do życia Atomic Energy Commission (AEC), która nadzorowała wszystkie komercyjne i naukowe aspekty oraz próby wykorzystania energii jądrowej, a także pełniła kontrolę nad rozwojem i produkcją broni jądrowej. Działała ona do roku 1974, kiedy to została zastąpiona przez dwa nowe podmioty, które po niewielkich zmianach działają do dnia dzisiejszego.

To tylko część z ciekawostek dotyczących energii jądrowej, którymi chcemy się z Państwem podzielić w kolejnych publikacjach poświęconych przywołanej tematyce. Zatem jest to jedynie przedsmak tego co chcemy zaserwować – tj. dań głównych w postaci cotygodniowych artykułów, dlatego nie pozostało nam nic innego jak jeszcze raz zaprosić Państwa na merytoryczną ucztę w obrębie zagadnień związanych z energią atomową. Zapraszamy również do czynnego przyłączenia się do naszej kampanii, zachęcając Państwa do  publikowania treści, komentarzy i przemyśleń związanych z proponowaną przez nas tematyką z użyciem hashtagu: #PostępAtomowy, na wykorzystywanych przez Państwa mediach społecznościowych.  

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Świadectwa charakterystyki energetycznej – szczegółowa analiza przepisów

W dniu 28 kwietnia 2023 r. w życie weszły przepisy ustawy z dnia 7 października 2022 r. o zmianie ustawy o charakterystyce energetycznej budynków oraz ustawy – Prawo budowlane[1], nakładające na właścicieli lub zarządców budynków lub ich części obowiązki dotyczące świadectw charakterystyki energetycznej. Choć od kwietnia minęło już sporo czasu, to wydaje się, że przepisy wspomnianej ustawy nadal budzą pewne wątpliwości. W niniejszej publikacji dokonamy szczegółowej ich analizy i postaramy się wyjaśnić kwestie problemowe w przystępnej formie.

https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/lampa-turnedon-2131539/

Na wstępie wskazać należy, że obowiązek „posiadania” świadectw charakterystyki energetycznej początkowo wynikał z przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane[2] i dotyczył wyłącznie budynków wzniesionych po roku 2009. Natomiast w 2014 r. został on wprowadzony (przeniesiony z Prawa budowlanego) przepisami ustawy o charakterystyce energetycznej budynków[3]. Przepisy te weszły w życie de facto z dniem 9 marca 2015 r. 

Przechodząc do szczegółowej analizy przepisów znowelizowanej ustawy o charakterystyce energetycznej budynków[4] (dalej jako „Ustawa”) wspomnieć należy, że jest ona wdrożeniem Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków[5], której celem jest m. in. obniżenie emisji CO2, zwiększenie efektywności energetycznej, zwiększenie wydajności energetycznej, zmniejszenie zużycia paliw kopalnych. Jak czytamy na stronie internetowej Ministerstwa Klimatu i Środowiska: Celem wprowadzenia obowiązku sporządzania świadectw jest promowanie budownictwa efektywnego energetycznie i zwiększanie świadomości społecznej w zakresie możliwości uzyskania oszczędności energii w budynkach[6]. Każdy nowo wybudowany budynek – lub jego część – (zbywany np. przez dewelopera) powinien posiadać takie świadectwo przy jego odbiorze. Zgodnie bowiem z art. 57 ust. 1 pkt 6a Prawa budowlanego[7]: Do zawiadomienia o zakończeniu budowy obiektu budowlanego lub wniosku o udzielenie pozwolenia na użytkowanie inwestor jest obowiązany dołączyć kopię świadectwa charakterystyki energetycznej przekazanego w postaci papierowej albo wydruk świadectwa charakterystyki energetycznej przekazanego w postaci elektronicznej.

Kto ma obowiązek zapewnienia sporządzenia świadectwa charakterystyki energetycznej? Kwestia ta została uregulowana w art. 3 Ustawy. Zgodnie z ust. 1 wspomnianego przepisu za zapewnienie sporządzenia świadectwa charakterystyki energetycznej dla budynku lub części odpowiedzialny jest:

  1. właściciel budynku lub części budynku;

lub

  1. zarządca budynku lub części budynku[9];

lub

  1. osoba, której przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu[10];

lub 

  1. osoba, której przysługuje spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego[11].

Ustawodawca posłużył się w cytowanym przepisie – w stosunku do ww. podmiotów – sformułowaniem, iż „zapewniają sporządzenie” świadectwa charakterystyki energetycznej, natomiast świadectwo takie sporządza osoba do tego uprawniona – o czym będzie mowa w dalszej części artykułu[8]. Ponadto, wspomniane wyżej podmioty przekazują odpowiednio nabywcy albo najemcy:

  • świadectwo charakterystyki energetycznej – przy zawarciu umowy sprzedaży albo zbycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu (przy sporządzeniu aktu notarialnego – fakt przekazania notariusz odnotowuje w akcie notarialnym – art. 11 ust. 6);
  • kopię świadectwa charakterystyki energetycznej (w formie papierowej, wydruku lub w postaci elektronicznej) – przy zawarciu umowy najmu.

Obowiązek sporządzenia świadectwa charakterystyki energetycznej dotyczy budynku lub jego części:

  1. zbywanego na podstawie umowy sprzedaży;
  2. zbywanego na podstawie umowy sprzedaży spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu;
  3. wynajmowanego.

Zgodnie z art. 10 Ustawy świadectwo charakterystyki energetycznej zawiera:

  1. dane identyfikacyjne budynku lub części budynku;
  2. charakterystykę energetyczną budynku lub części budynku;
  3. zalecenia określające zakres i rodzaj robót budowlano-instalacyjnych, które poprawią charakterystykę energetyczną budynku lub części budynku.

Świadectwo charakterystyki energetycznej jest ważne przez 10 lat od dnia jego sporządzenia (art. 14 ust. 1). Jednakże traci ważność przed upływem tego terminu, jeżeli w wyniku przeprowadzonych robót budowlano-instalacyjnych uległa zmianie charakterystyka energetyczna budynku lub jego części (art. 14 ust. 2).

W celu uniknięcia wszelkich wątpliwości warto przywołać definicje ustawowe budynku oraz charakterystyki energetycznej. Zgodnie z art.  2. Ustawy Ilekroć w ustawie jest mowa o:

  1. budynku – należy przez to rozumieć budynek w rozumieniu art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2020 r. poz. 1333, 2127 i 2320 oraz z 2021 r. poz. 11, 234 i 282)[12]; 
  2. charakterystyce energetycznej – należy przez to rozumieć zbiór danych i wskaźników energetycznych budynku lub części budynku, określających całkowite zapotrzebowanie na energię niezbędną do ich użytkowania zgodnie z przeznaczeniem.

Ustawa przewiduje również wyłączenia przedmiotowe dotyczące wprowadzonego nią obowiązku. Zgodnie z art. 3 ust. 4 Ustawy obowiązki dotyczące świadectw charakterystyki energetycznej nie dotyczą budynku:

  1. podlegającego ochronie na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami;
  2. używanego jako miejsce kultu i do działalności religijnej;
  3. przemysłowego oraz gospodarczego niewyposażonych w instalacje zużywające energię, z wyłączeniem instalacji oświetlenia wbudowanego (np. hala magazynowa);
  4. mieszkalnego, przeznaczonego do użytkowania nie dłużej niż 4 miesiące w roku (np. domki letniskowe);
  5. wolnostojącego o powierzchni użytkowej poniżej 50 m2 (np. tzw. domy bez pozwolenia do tej powierzchni / budynki gospodarcze);
  6. gospodarstw rolnych o wskaźniku EP określającym roczne obliczeniowe zapotrzebowanie na nieodnawialną energię pierwotną nie wyższym niż 50 kWh/(m2·rok)[13].

Świadectwo charakterystyki energetycznej lub jego części sporządza osoba do tego uprawniona, która zgodnie z art. 17 Ustawy:

  1. posiada pełną zdolność do czynności prawnych;
  2. nie była skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo przeciwko mieniu, wiarygodności dokumentów, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi lub za przestępstwo skarbowe;
  3. ukończyła:
  1. studia wyższe zakończone uzyskaniem tytułu zawodowego inżyniera, inżyniera architekta, inżyniera architekta krajobrazu, inżyniera pożarnictwa, magistra inżyniera architekta, magistra inżyniera architekta krajobrazu, magistra inżyniera pożarnictwa albo magistra inżyniera, albo
  2. studia wyższe inne niż wymienione w lit. a oraz studia podyplomowe, których program uwzględnia zagadnienia związane z charakterystyką energetyczną budynków, wykonywaniem audytów energetycznych budynków, budownictwem energooszczędnym i odnawialnymi źródłami energii,

lub

  1. posiada uprawnienia budowlane, o których mowa w art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane[14].

Ponadto, wymagane jest, aby osoba taka została wpisana do wykazu osób uprawnionych – tj. do Centralnego Rejestru Charakterystyki Energetycznej Budynków (art. 18) – stworzonego w tym celu systemu teleinformatycznego prowadzonego przez ministra właściwego do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa. Do wykazów osób uprawnionych wpisuje się także osoby świadczące na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej usługi transgraniczne, które są uprawnione do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej lub do kontroli systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji w państwie członkowskim Unii Europejskiej, państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stronie umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz państwie, które zawarło z Unią Europejską i jej państwami członkowskimi umowę regulującą swobodę świadczenia usług, na ich wniosek (art. 34 ust. 1).

Osoba uprawniona do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej przekazuje osobie lub podmiotowi, który zlecił jego wykonanie, świadectwo charakterystyki energetycznej w postaci papierowej, opatrzone numerem nadanym w centralnym rejestrze charakterystyki energetycznej budynków oraz podpisem osoby uprawnionej (art. 5).

Warto w tym miejscu omówić również szczególne rodzaje budynków, które wyróżnia Ustawa. Są to w uproszczeniu budynki, dla których sporządza się świadectwa charakterystyki energetycznej w oparciu o świadectwo charakterystyki energetycznej (bądź w jego braku w oparciu o dokumentację techniczną, przy uwzględnieniu ewentualnych odstępstw od projektu technicznego w zakresie charakterystyki energetycznej budynku) sporządzone uprzednio dla innego budynku podobnego rodzaju. Wskazano je w art. 6 – 9 Ustawy, są to:

  1. budynek lub jego część, który został wybudowany na podstawie tego samego projektu technicznego co inny budynek (art. 6); 
  2. budynek mieszkalny jednorodzinny należący do grupy takich samych budynków, tj. budynek w zabudowie bliźniaczej, szeregowej lub grupowej (art. 7 Ustawy w zw. z art. 3 pkt 2a Pr. bud.);
  3. grupa lokali mieszkalnych (art. 8).

W przypadku części budynku świadectwo charakterystyki energetycznej może zostać opracowane dla tej części na podstawie świadectwa charakterystyki energetycznej budynku, a w przypadku braku tego świadectwa, na podstawie dokumentacji technicznej budynku (art. 9 ust. 1). W tej sytuacji właściciel lub zarządca budynku jest obowiązany do nieodpłatnego przekazania kopii świadectwa charakterystyki energetycznej budynku lub (…) dokumentacji technicznej budynku (…) właścicielowi części budynku lub osobie, której przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, lub osobie, której przysługuje spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, a także najemcy (…), w terminie nie dłuższym niż 14 dni od dnia złożenia przez niego wniosku (art. 9 ust. 2). Nie oznacza to jednak, że taka osoba nie poniesie kosztu sporządzenia świadectwa dla interesującej ją części budynku (np. kopiując to przekazane nieodpłatnie), bowiem zostanie dla niej sporządzone nowe świadectwo w oparciu o przekazane dokumenty.

Na koniec wskazać należy, że za niewypełnienie obowiązków wynikających z Ustawy (np. nieprzedstawienie świadectwa energetycznego przy sprzedaży lub wynajmie budynku, sporządzenie dokumentu w oparciu o nieprawdziwe dane) grozi kara grzywny w wysokości do 5.000,00 zł [słownie: pięć tysięcy złotych 00/100]. Zatem obowiązki wprowadzone przywołaną Ustawą to przysłowiowe “nie przelewki”, a realny wymóg, który należy wypełnić, gdy zajdzie po naszej stronie taka konieczność.  

Mgr Dominik Kowal, 30.01.2024 r.

[1] Dz. U. z 2022 r., poz. 2206.

[2] Tj. tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. poz. 1623.

[3] Dz. U. z 2014 r. poz. 1200 oraz z 2015 r. poz. 151.

[4] Dz. U. z 2023 r. poz. 1762.

[5] https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2010:153:0013:0035:pl:PDF.

[6] https://www.gov.pl/web/rozwoj-technologia/Swiadectwa-charakterystyki-energetycznej.

[7] Dz. U. z 2023 r. poz. 2029.

[8] Zgodnie bowiem z art. 16 Ustawy: Świadectwo charakterystyki energetycznej budynku lub części budynku nie może być sporządzane przez właściciela lub zarządcę tego budynku lub tej części budynku oraz osobę, której przysługuje w tym budynku lub w tej części budynku spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu albo spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego.

[9] Zarządca nieruchomości według przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2023 r. poz. 2029) – art. 184a zarządca nieruchomości to przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą z zakresu zarządzania nieruchomościami.

[10] Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu to ograniczone prawo rzeczowe uprawniające członka spółdzielni (właściciela) do użytkowania oraz rozporządzenia lokalem (mieszkaniem). Jednakże jak wspomniano jest to prawo “ograniczone” co oznacza, że faktycznym właścicielem pozostaje spółdzielnia mieszkaniowa, zatem niektóre działania podejmowane wobec lokalu mogą wymagać zgody spółdzielni.

[11] Prawo dotyczące wyłącznie korzystania z lokalu, bez prawa do rozporządzania nim, właścicielem mieszkania pozostaje spółdzielnia mieszkaniowa (osoba w lokalu zamieszkująca nie jest jego właścicielem): Art.  9 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1681): ust. 1.  Przez umowę o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego spółdzielnia zobowiązuje się oddać osobie, na rzecz której ustanowione jest prawo, lokal mieszkalny do używania, a osoba ta zobowiązuje się wnieść wkład mieszkaniowy oraz uiszczać opłaty określone w ustawie i w statucie spółdzielni. Spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego może być ustanowione na rzecz członka spółdzielni albo członka spółdzielni i jego małżonka. ust. 2. Spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego może być ustanowione w budynku stanowiącym własność lub współwłasność spółdzielni.

[12] Art. 3 pkt 2 Prawa budowlanego: Ilekroć w ustawie jest mowa o budynku – należy przez to rozumieć taki obiekt budowlany, który jest trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz posiada fundamenty i dach.

[13] Wskaźnik EP to wskaźnik rocznego zapotrzebowania budynku na nieodnawialną energię pierwotną, która jest potrzebna do ogrzewania, chłodzenia, wentylacji, przygotowania ciepłej wody użytkowej, a także energii potrzebnej do zasilania oświetlenia i wszystkich innych urządzeń elektrycznych w domu.

[14] Art. 14. Prawa budowlanego [Specjalności uprawnień budowlanych]:  1.Uprawnienia budowlane są udzielane w specjalnościach: 1) architektonicznej; 2) konstrukcyjno-budowlanej; 3) inżynieryjnej: a) mostowej, b) drogowej, c) kolejowej w zakresie kolejowych obiektów budowlanych, d) kolejowej w zakresie sterowania ruchem kolejowym, e) hydrotechnicznej, f) wyburzeniowej; 4) instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji i urządzeń: a) telekomunikacyjnych, b) cieplnych, wentylacyjnych, gazowych, wodociągowych i kanalizacyjnych, c) elektrycznych i elektroenergetycznych. Dodatkowo wymagana jest praktyka w zawodzie.