Kategoria: prawogeologiczneigórnicze

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Gminy Górnicze de lege lata

Działalność górnicza – w szczególności wydobywcza – wiąże się z licznymi uciążliwościami – czy to występowaniem tzw. szkód górniczych (a więc wstrząsów, deformacji powierzchni, opadaniem wód gruntowych), czy to hałasem, nieodwracalnymi zmianami w środowisku i krajobrazie. Zakłady górnicze swoją działalność prowadzą oczywiście na określonym obszarze górniczym, dla którego wyznaczany jest również teren górniczy – a więc przestrzeń objęta przewidywanymi szkodliwymi wpływami robót górniczych tego zakładu (art. 6 ust. 1 pkt 15 p.g.g.). Nieuniknione jest więc, że działalność ta będzie częstokroć prowadzona w pobliżu gęstej zabudowy, w tym – w przypadku wydobycia głębinowego – także pod tą zabudową. Obszarem działalności zakładu górniczego będą przy tym grunty położone na terenie takiej, czy innej gminy (albo kilku gmin łącznie). Nic więc dziwnego, że zarówno przedsiębiorcy górniczy, jak i władze samorządu gmin, na których obszarze funkcjonują przedsiębiorstwa górnicze, zmuszone są do wypracowywania wzajemnych relacji celem ochrony swoich interesów – często ze sobą sprzecznych. Niekiedy przedsiębiorstwo górnicze będzie traktowane przez samorząd gminny jak niechciany intruz, co prowadzić będzie do napięć w relacji przedsiębiorca górniczy – gmina. Gminy, w których część dochodów własnych stanowią kwoty uzyskane z opłaty eksploatacyjnej i/lub podatku od kopalnianych nieruchomości nazwiemy gminami górniczymi(1), ale czy na pewno mianem tym określimy wszystkie gminy na których terenie prowadzona jest działalność regulowana ustawą – Prawo geologiczne i górnicze(2)? Odpowiedź ustawodawcy jest prosta i brzmi negatywnie. Odpowiedź ta nie jest jednak prosta i jednoznacznie negatywna w przełożeniu na rzeczywistość.

https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/fotografia-fabryki-929385/

Jedynym aktem prawnym, który statuuje i definiuje „gminę górniczą” jest ustawa z dnia 7 września 2007 r. o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego(3) (dalej jako: „ustawa węglowa”). Ustawa ta została uchwalona zatem w okresie obowiązywania Prawa geologicznego i górniczego z 1994 r.(4) i w przeważającej części nie podlegała znaczącym nowelizacjom. Nie powinno więc dziwić, że nie do końca odpowiada ona dzisiejszym realiom. Zgodnie ze słownikiem pojęć zawartym w art. 2 wspomnianej ustawy: gmina górnicza – oznacza gminę, na której terenie jest: a) wykonywana albo była wykonywana po dniu 14 stycznia 1999 r. działalność gospodarcza objęta koncesją na wydobywanie węgla kamiennego i na rzecz której przedsiębiorstwo górnicze jest obowiązane lub było obowiązane po tym dniu uiszczać opłatę eksploatacyjną, o której mowa w przepisach prawa geologicznego i górniczego; [a także gmina na której terenie jest] b) zlokalizowany albo był zlokalizowany po dniu 14 stycznia 1999 r. (5) zakład górniczy albo część tego zakładu (art. 2 pkt 4). Zakładem górniczym – w rozumieniu tej ustawy – jest jednak nie każdy zakład górniczy, ale zakład służący wydobywaniu węgla kamiennego w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 18 p.g.g. (art. 2 pkt 3). Zatem w rozumieniu ustawy gminami górniczymi będą tylko te gminy, gdzie po dniu 14 stycznia 1999 r. prowadzono lub w dalszym ciągu prowadzi się wydobycie węgla kamiennego. 

Gminami górniczymi, zgodnie z wykazem stanowiącym załącznik do Obwieszczenia Ministra Gospodarki z dnia 22 stycznia 2008 r. w sprawie wykazu gmin górniczych(6), są 73 gminy, w których jest lub było prowadzone wydobycie węgla kamiennego; aż 60 z nich położonych jest w województwie śląskim. Są to:

  • 1. Gmina miejska — Nowa Ruda 2. Gmina wiejska — Nowa Ruda 3. Wałbrzych 4. Boguszów-Gorce (województwo dolnośląskie);
  • 1. Cyców 2. Ludwin 3. Puchaczów (województwo lubelskie);
  • 1. Babice 2. Brzeszcze 3. Chełmek 4. Libiąż 5. Trzebinia 6. Gmina wiejska — Oświęcim (województwo małopolskie); 
  • 1. Bestwina 2. Będzin 3. Bieruń 4. Bobrowniki 5. Bojszowy 6. Bytom 7. Chełm Śląski 8. Chorzów 9. Czechowice-Dziedzice 10. Czeladź 11. Czerwionka-Leszczyny 12. Dąbrowa Górnicza 13. Gaszowice 14. Gierałtowice 15. Gliwice 16. Goczałkowice-Zdrój 17. Godów 18. Gorzyce 19. Imielin 20. Jejkowice 21. Jastrzębie-Zdrój 22. Jaworzno 23. Katowice 24. Knurów 25. Kornowac 26. Lędziny 27. Lubomia 28. Lyski 29. Łaziska Górne 30. Marklowice 31. Miedźna 32. Mikołów 33. Mszana 34. Mysłowice 35. Ornontowice 36. Orzesze 37. Pawłowice 38. Piekary  Śląskie 39. Pilchowice 40. Psary 41. Pszczyna 42. Pszów 43. Radlin 44. Radzionków 45. Ruda Śląska 46. Rybnik 47. Rydułtowy 48. Siemianowice Śląskie 49. Sosnowiec 50. Sośnicowice 51. Suszec 52. Świerklany 53. Świętochłowice 54. Tychy 55. Wodzisław Śląski 56. Wojkowice 57. Wyry 58. Zabrze 59. Zebrzydowice 60. Żory (województwo śląskie).

Skoro ustawa węglowa dotyczy funkcjonowania górnictwa węgla kamiennego, teoretycznie nie powinno dziwić, że reguluje ona status gmin – jako gmin górniczych – w których wydobycie tego surowca zdaje się być nieodłącznym elementem. Problem w tym, że poza wspomnianą ustawą, gmina górnicza nie jest nigdzie indziej uregulowana. W zasadzie dysponujemy jedynie definicją stworzoną na potrzeby jednej ustawy, z której niewiele wynika. Wydaje się więc, że tytuł „gmina górnicza” stanowi jedynie swego rodzaju tytuł honorowy. Tym bardziej jeżeli zauważyć, że tytuł ten posiadają gminy, w których wydobycie węgla kamiennego od lat nie jest już prowadzone (na przykład gmina Wałbrzych), pojawia się wątpliwość co do racjonalności takiego rozwiązania.

O tym, że tytuł „gmina górnicza” jest pewnego rodzaju tytułem honorowym świadczą dość ubogie uprawnienia przewidziane dla takich gmin w ustawie węglowej. Uprawnieniom gmin górniczych poświęcony jest co prawda cały Rozdział 7. Ustawy pt. „Szczególne uprawnienia gmin górniczych”, jednakże zamyka się on w dwóch przepisach – art. 22 i 23 – z czego art. 22 przewidujący, że w latach 2008–2011 gminę górniczą zwalnia się z wpłat do budżetu państwa przeznaczonych na część równoważącą subwencji ogólnej dla gmin od przypadającej jej części opłaty eksploatacyjnej od przedsiębiorstwa górniczego, jest co najmniej nieaktualny. Z kolei art. 23 przewiduje, że: 1. Przedsiębiorstwo górnicze (7) może dokonać darowizny mienia na rzecz gminy górniczej albo spółdzielni mieszkaniowej, za ich zgodą, na cele związane z realizacją urządzeń infrastruktury technicznej lub innych celów publicznych, a także w celu pobudzania aktywności gospodarczej w gminie górniczej. 2. Przedsiębiorstwo górnicze może pomniejszyć kapitał zapasowy o wartość księgową netto przekazanego mienia.

Na tym koniec uprawnień gmin górniczych przewidzianych ustawą węglową. Swoiste uprawnienia (które wyłaniają się już z definicji gminy górniczej) przewidują przepisy ustawy – Prawo geologiczne i górnicze – przy czym przepisy te dotyczą nie tylko gmin górniczych w rozumieniu ustawy węglowej, ale wszystkich gmin, na których terenie prowadzona jest działalność górnicza. Artykuł 137 p.g.g. stanowi, że przedsiębiorca, który uzyskał koncesję na wydobywanie kopaliny ze złoża samodzielnie ustala wysokość opłaty eksploatacyjnej należnej za okres rozliczeniowy i przed upływem miesiąca następującego po tym okresie wnosi ją: 1. w przypadku wydobywania kopalin inne niż węglowodory na rachunki bankowe gminy, na terenie której jest prowadzona działalność oraz na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (dalej skrótowo: „NFOŚiGW”), bez wezwania, 2. w przypadku przedsiębiorcy, który uzyskał koncesję na wydobywanie węglowodorów ze złoża, a w przypadku koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złoża węglowodorów ze złoża – uzyskał decyzję inwestycyjną, opłatę eksploatacyjną wnosi się na rachunki bankowe gminy, powiatu i województwa, na terenie których jest prowadzona działalność, oraz NFOŚiGW – bez wezwania. Wpływy z tytułu opłaty eksploatacyjnej w 60% stanowią dochód gminy, na terenie której jest prowadzona działalność, a w 40% dochód NFOŚiGW(8) (art. 141 ust. 1 p.g.g.), a w zakresie węglowodorów, w 60% stanowią dochód gminy, w 15% dochód powiatu, w 15% dochód województwa, na terenie których jest prowadzona działalność, a w 10% dochód NFOŚiGW (art. 141 ust. 1a p.g.g.). Poza wpływami z opłaty eksploatacyjnej z przedsiębiorstw górniczych płyną do kas gminnych również pieniądze z podatków – w szczególności z podatku od nieruchomości.

Praktyka wypracowała jednak szerszy katalog „uprawnień”, które regulują umowy zawierane pomiędzy samorządem gminnym, a przedsiębiorcami górniczymi. Uprawnienia te, czy raczej zalety związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa górniczego na terenie gminy wypływają zatem nie z przepisów powszechnie obowiązującego prawa, a raczej z inicjatywy zainteresowanych stron.

Mówiąc o zaletach funkcjonowania przedsiębiorstw górniczych na terenie gmin górniczych należy przede wszystkim wspomnieć o roli przedsiębiorców górniczych jako pracodawców – częstokroć najliczniej zatrudniających wśród członków lokalnej społeczności. Ponadto przedsiębiorcy górniczy kreują rynek pracy dla firm kooperujących. Przedsiębiorstwa górnicze pełnią również rolę kreatorów polityki edukacyjnej oraz mecenasów wielu inicjatyw społecznych(9). 

Oczywiście pozytywne aspekty nie są w stanie przysłonić tej ciemniejszej strony górnictwa. Eksploatacja kopalin ze złóż wiąże się bowiem ze szkodami górniczymi, zanieczyszczeniem środowiska i przeobrażeniem krajobrazu(10). Dla gmin górniczych problemem są również zwałowiska odpadów, które kolidują z otaczającym krajobrazem i zwiększają zagrożenie pożarowe. Skutkiem eksploatacji węgla kamiennego jest również wzrost zapylenia w rejonach, gdzie jest on wydobywany, co przekłada się na większą zachorowalność mieszkańców tych terenów na choroby płuc. Zanieczyszczone obszary powodują spadek atrakcyjności terenów górniczych jako obszarów inwestycyjnych(11).

 Odznaczający się aspekt negatywny funkcjonowania przedsiębiorstw górniczych sprawia, że koliduje ono z interesami gmin górniczych.

Jak w dotychczasowych rozważaniach udało się zauważyć, przepisy prawa nie przewidują zbyt wielu uprawnień dla gmin górniczych. Przepisy te nie przewidują na przykład żadnego ustawowo umocowanego organu administracji publicznej, który chroniłby ich interesy. Zadania te wykonują w rzeczywistości organy poszczególnych gmin. Jednakże przede wszystkim zadania te pełni Stowarzyszenie Gmin Górniczych w Polsce, które jako organizacja samorządowa ma za cel ochronę interesów gmin górniczych oraz wspieranie rozwoju gospodarczego w tych gminach. Członkami Stowarzyszenia są zarówno gminy górnicze w rozumieniu ustawy węglowej, jak również gminy, na których terenie prowadzona jest eksploatacja innych kopalin niż węgiel kamienny (§ 7 ust. 2 Statutu Stowarzyszenia). Temat zaliczania w poczet gmin górniczych innych jednostek samorządu niż tych wymienionych w przywołanym wcześniej wykazie zostanie rozwinięty w osobnej publikacji.

Gmina górnicza i przedsiębiorstwo górnicze funkcjonujące na jednym terenie z jednej strony mają sprzeczne ze sobą interesy i muszą się niejako wzajemnie znosić, z drugiej jednak strony mogą i powinny funkcjonować na zasadzie partnerstwa – korzystnego dla obydwu stron. Nie sposób nie wspomnieć w tym miejscu o dziejących się na naszych oczach przemianach społeczno-gospodarczych, które – bez racjonalnego ich wdrażania – mogą okazać się negatywne zarówno dla wspomnianych przedsiębiorców, jak i dla gmin (czy szerzej dla społeczności lokalnej). Dążenie do tzw. zeroemisyjności i związane z tym zmniejszanie udziału węgla w miksie energetycznym wiązać się będzie z koniecznością zamknięcia kolejnych kopalń, co wpłynie z pewnością na sytuację finansową wielu gmin oraz na wzrost bezrobocia. Coraz niższy poziom wydobycia oznacza również coraz mniejsze wpływy z opłaty eksploatacyjnej do gminnych kas(12). Ponadto zakończenie eksploatacji to jedno, ale jej skutki mogą być odczuwalne jeszcze przez wiele lat, co będzie się wiązało z koniecznością ponoszenia przez gminę jej kosztów. Jest to aktualnie palący problem, który zdaje się być spychany na dalszy plan. Dlatego potrzebne jest wypracowanie rozwiązania „na już” poprzez stworzenie osobnego funduszu i rezerw finansowych, wprowadzenie zmian w polityce społecznej, stwarzanie możliwości i promocja przebranżowienia (w tym wzbudzenie poczucia jej konieczności wśród społeczeństwa) oraz tworzenie alternatywnych miejsc pracy. Nie zapominajmy, że likwidacja górnictwa okazała się zgubna dla niektórych gmin górniczych w niedalekiej przeszłości – co można zauważyć na przykładzie Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego. Potrzebna jest zatem szeroka współpraca władz państwowych, samorządowych, przedsiębiorców i obywateli w tworzeniu racjonalnych rozwiązań, które nie okażą się gaszeniem ognia benzyną.

(1) Jan Czempas, „Gminy Górnicze – rozwój czy stagnacja?”, Finanse samorządu terytorialnego red Leszek Patrzałek, Hanna Kociemska, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 404, 2015.

(2) Dz. U. z 2023 r. poz. 1688 z późn. zm.

(3) Dz. U. z 2022 r. poz. 1309.

(4) Dz. U. z 2011 r. Nr 132, poz. 766.

(5) Prawdopodobnie przyjęta data początku restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego do warunków gospodarki rynkowej – interpelacja poselska skierowana przez posłów Marka Dyducha, Krystynę Herman, Mieczysława Jedonia i Czesława Pogodę z dnia 14 stycznia 1999 r.

(6) Dz. U. z 2008 r. Nr 10 poz. 115.

(7) W tym miejscu pojawia się również problem natury prawnej. W Ustawie ustawodawca posługuje się nieustannie pojęciem przedsiębiorstwo: przedsiębiorstwo jest/było obowiązane, przedsiębiorstwo może dokonać darowizny, etc. Podczas gdy przedsiębiorstwo jest jedynie zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej (art. 551 k.c.), a zatem samo jest przedmiotem czynności prawnych, natomiast podmiotem praw i obowiązków może być wyłącznie przedsiębiorca (warto wspomnieć, że w ustawie p.g.g. błąd ten nie jest powielany).

(8) Od 1989 r. do 2010 r. NFOŚiGW działał jako fundusz celowy, a od 2010 r. jako państwowa osoba prawna. Zatem opłata eksploatacyjna stanowi aktualnie de facto dochód budżetu państwa. Zgodnie z art. 111 pkt 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych dochodami budżetu państwa są podatki i opłaty, w części, która zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowi dochodów jednostek samorządu terytorialnego, przychodów państwowych funduszy celowych oraz jednostek sektora finansów publicznych.

(9) Jarosław Bednorz, „Gmina górnicza i kopalnia węgla kamiennego – partnerzy czy wrogowie?”, Studia Ekonomiczne i Regionalne, vol. 7, No. 2, 2014, s. 72 – 88.

(10) Op. cit.

(11) Op. cit.

(12) Jan Czempas, „Gminy Górnicze – rozwój czy stagnacja?”, Finanse samorządu terytorialnego red Leszek Patrzałek, Hanna Kociemska, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 404, 2015, s. 53 – 67.

Mgr Dominik Kowal / 28.11.2023 r.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Prawo geologiczne i górnicze

Prawo geologiczne i górnicze reguluje stosunki społeczne związane z podejmowaną przez człowieka działalnością geologiczną oraz działalnością górniczą. Geologia jest nauką, której narzędzia używane są w poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż kopalin. Górnictwo jest działem techniki obejmującym całokształt procesów związanych z wydobywaniem ze skorupy ziemskiej kopalin użytecznych oraz ich przeróbką.

https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/ksiazki-biblioteka-wewnatrz-figurka-6077123/

Podstawowym aktem prawnym regulującym problematykę prawa geologicznego i górniczego w Polsce jest ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze.

Aktualna wersja ustawy dostępna jest pod niniejszym adresem: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20111630981/U/D20110981Lj.pdf

Prawo geologiczne i górnicze jako gałąź regulowane jest jednak nie tylko przez ustawę z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze. Normy wchodzące w skład tej dziedziny prawa można spotkać w wielu różnych aktach prawnych. Dla przykładu z przepisami prawnymi dotyczącymi geologii i górnictwa mamy do czynienia w gałęziach pokrewnych – prawie ochrony środowiska, prawie budowlanym, prawie energetycznym, czy też prawie zabezpieczenia społecznego oraz wielu innych regulacjach szczegółowych. Niemniej to właśnie ww. ustawa stanowi fundament, można by rzec “kodeks” regulujący gałąź prawa geologicznego i górniczego.

Nadto istotną rolę odgrywają w tej materii także rozporządzenia wykonawcze do ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze. W przypadku prawa geologicznego i górniczego rola rozporządzeń jest wyjątkowo ważna. Warto tutaj wspomnieć choćby o rozporządzeniach dot. ratownictwa górniczego, kwalifikacji górniczych, czy też tzw. rozporządzeniach ruchowych, a więc trzech rozporządzeniach dedykowanych dla trzech podstawowych rodzajów działalności wydobywczej, a więc:

  1. Górnictwo podziemne – rozporządzenie Ministra Energii z dnia 23 listopada 2016 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych.
  2. Górnictwo odkrywkowe – rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 kwietnia 2013 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu odkrywkowego zakładu górniczego.
  3. Górnictwo otworowe – rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 25 kwietnia 2014 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu zakładów górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi.

Prawo geologiczne i górnicze zawiera w sobie liczne normy należące do zakresu oddziaływania prawa administracyjnego. Jest to w końcu gałąź prawa regulująca bardzo ważną gałąź gospodarki, jaką jest działalność w zakresie poszukiwania, rozpoznawania oraz wydobywania kopalin ze złóż, a więc jest to działalność gospodarcza w rozumieniu przepisów Prawa przedsiębiorców, stąd jako część prawa publicznego gospodarczego siłą rzeczy podlega ona mocnemu oddziaływaniu prawa administracyjnego. Przykładem tych oddziaływań są liczne normy administracyjnoprawne w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze zawarte w dziale III (Koncesje), dziale IV (Kwalifikacje, rzeczoznawcy i odpowiedzialność zawodowa), dziale V (Prace geologiczne), dziale VI (Zakład górniczy, jego ruch oraz ratownictwo górnicze), dziale VII (Opłaty), dziale IX (Administracja, państwowa służba geologiczna, Krajowy Administrator Podziemnych Składowisk Dwutlenku Węgla i nadzór) oraz dziale X (kary pieniężne). Jednak prawo geologiczne i górnicze to nie tylko normy prawa administracyjnego.

W prawie geologicznym i górniczym mamy także wiele norm z zakresu prawa cywilnego. Jest to drugi największy po prawie administracyjnym dział prawa tworzący podstawy tej dziedziny. W ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze można spotkać całe działy poświęcone prawu cywilnemu, którymi są: dział II (Własność górnicza, użytkowanie górnicze oraz inne uprawnienia górnicze) oraz dział VIII (Odpowiedzialność za szkody). W wielu przypadkach odwołujemy się przy ich stosowaniu do przepisów Kodeksu cywilnego.

Trzecią grupą przepisów pod względem oddziaływania na prawo geologiczne i górnicze są przepisy prawa karnego. W ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze normy te zawarte są w dziale XI (przepisy karne). Stanowią one materialnoprawną podstawę dla jednego przestępstwa oraz aż 14 wykroczeń, do których stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu karnego oraz Kodeksu wykroczeń wraz z przepisami procedury karnej oraz wykroczeniowej.

Uzupełniająco należy wspomnieć, że ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze zawiera także pozostałe działy, których nie można byłoby już tak łatwo przypisać do poszczególnych materii prawa. Są to dział I (Przepisy ogólne), dział XII (Zmiany w przepisach obowiązujących), dział XIII (Przepisy przejściowe i końcowe).

Prawo geologiczne i górnicze jest uważane przez wielu praktyków oraz teoretyków zajmujących się tą dziedziną za dość trudną dziedzinę prawa. Liczba aktów prawnych, rozsianie przepisów, niejasności w ich stosowaniu tworzą obraz skomplikowanego podłoża prawnego, na którym musi opierać się cała branża. Stąd niniejszy Instytut pragnie odpowiedzieć na wyzwania, jakie wiążą się z praktycznym stosowaniem przepisów prawa geologicznego i górniczego. Zespół prawników zajmujących się prawem geologicznym i górniczym jest do Państwa dyspozycji.

Fundatorzy

Oferujemy Państwu szkolenia, opinie prawne oraz edukację obywatelską, mając na uwadze zarówno przystępny język, jak i zmierzenie się z zawiłościami prawa geologicznego i górniczego.

Zapraszamy Państwa do współpracy oraz czerpania garściami z naszego dorobku!

Mgr Jakub Kołecki / 19.11.2023 r.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Podsumowanie II OKN pt. “Współczesne wyzwania prawa geologicznego i górniczego”

Szanowni Państwo,

dnia 20 października 2023 roku w godzinach 9:00 – 15:00 na platformie MS Teams odbyła się druga już edycja Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej pt. „Współczesne wyzwania prawa geologicznego i górniczego”!

Konferencja została zorganizowana przez Fundację – Instytut Prawa Geologicznego i Górniczego im. prof. Antoniego Agopszowicza z siedzibą we Wrocławiu, Instytut Nauk Administracyjnych na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, Instytut Nauk Geologicznych na Wydziale Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska Uniwersytetu Wrocławskiego, Kancelarię Prawniczą „Amadeus” we Wrocławiu oraz przez Studenckie Koło Naukowe Prawa Górniczego działające przy Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego.

Patronat nad konferencją objęły czasopisma: „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” oraz „Palestra – Pismo Adwokatury Polskiej”.

Konferencję zainaugurował mgr Dominik Kowal – Prezes Fundacji „Instytut Prawa Geologicznego i Górniczego im. prof. Antoniego Agopszowicza”, który przywitał wszystkich gości. Słowo wstępne wygłosili: dr hab. Jerzy Korczak, prof. UWr, Dyrektor Instytutu Nauk Administracyjnych, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, dr Witold Małecki z Zakładu Publicznego Prawa Gospodarczego WPAiE UWr, r.pr. Hubert Schwarz z Kancelarii Prawniczej „Amadeus” we Wrocławiu oraz adw. dr Michał Bieniak, Redaktor Naczelny czasopisma „Palestra – Pismo Adwokatury Polskiej”.

W Konferencji wzięli udział przedstawiciele doktryny oraz praktyki prawa geologicznego i górniczego z całej Polski. Obecni byli reprezentanci uniwersytetów, Ministerstwa Klimatu i Środowiska, KGHM Polska Miedź S.A., okręgowych urzędów górniczych, kancelarii prawnych, jak również absolwenci, studenci oraz pasjonaci górnictwa.

Przebieg Konferencji został podzielony na 5 paneli. Tematyka była różnorodna, zarówno o charakterze krajowym, jak też międzynarodowym i transgranicznym. W wystąpieniach poruszone zostały tematy związane z tegoroczną nowelizacją Ustawy – Prawo geologiczne i górnicze, robotami geologicznymi, wydobyciem surowców, problematyką gmin górniczych, cła węglowego, wstrzymania wykonania decyzji o uwarunkowaniach środowiskowych, urzędów górniczych w Republice Czeskiej, zastosowania przepisów o administracyjnych karach pieniężnych do opłaty podwyższonej w polskim prawie geologicznym i górniczym oraz rekultywacją gruntów poeksploatacyjnych jako warunkiem zmiany oznaczenia użytku kopalnego w ujęciu orzeczniczym. Pod koniec Konferencji był czas na zadawanie pytań Prelegentom.

Konferencja cieszyła się bardzo dużym zainteresowaniem, gdyż w szczytowym momencie tego wydarzenia wzięły udział 272 osoby! Natomiast w całym przebiegu Konferencji uczestniczyło 446 osób! Można więc wysnuć wniosek, że frekwencja w bieżącej edycji była około 3 razy większa niż rok temu w pierwszej edycji 😊

W imieniu organizatorów bardzo dziękujemy za udział wszystkim Prelegentom, Patronom, Współorganizatorom oraz Uczestnikom Konferencji! Już dziś zapraszamy do udziału w kolejnej edycji, która odbędzie się jesienią przyszłego roku. Jej termin zostanie doprecyzowany na początku 2024 roku. 

Zachęcamy do odwiedzenia strony internetowej Instytutu (www.instytutpgg.pl) oraz do zaobserwowania naszych mediów społecznościowych.

#fundacja, #instytut, #polskiegórnictwo, #mininglaw, #prawogeologiczneigórnicze, #konferencja, #współczesnewyzwaniaprawageologicznegoigórniczego

Mgr Adam Kubiczek / 24.10.2023 r.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Harmonogram II Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej pt. “Współczesne wyzwania prawa geologicznego i górniczego”

Szanowni Państwo,

wielkimi krokami zbliża się II Ogólnopolska Konferencja Naukowa pt. “Współczesne wyzwania prawa geologicznego i górniczego”! Zapraszamy do udziału w Konferencji już w najbliższy piątek 20 października 2023 r., w godzinach od 9:00 do 15:00.

Konferencja odbędzie się w formie zdalnej za pośrednictwem aplikacji MS Teams. Link do spotkania konferencyjnego poniżej:

https://teams.microsoft.com/l/meetup-join/19%3arMye2F0NIGevl4RmY0ct-s3pTRYdwBHZC5Ldn8aHzac1%40thread.tacv2/1681489864572?context=%7b%22Tid%22%3a%222b71bef9-3b13-4432-b5f4-1f5ac2278d0c%22%2c%22Oid%22%3a%22211eba01-9433-465a-af2d-4df00be70e97%22%7d

Konferencja jest wydarzeniem otwartym, a udział w niej jest całkowicie wolny od opłaty konferencyjnej.

Szczegółowy harmonogram wydarzenia znajdziecie poniżej:

Serdecznie zapraszamy! 😃

#instytutpgg #prawogeologiczneigórnicze #konferencja #współczesnewyzwaniaprawageologicznegoigórniczego

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Programy i propozycje wyborcze dotyczące polskiego górnictwa – wybory parlamentarne 2023

Drodzy Czytelnicy, w dzisiejszym wpisie zajmiemy się nieco luźniejszym tematem w postaci przedstawienia programów wyborczych w zakresie energetyki i górnictwa wszystkich ugrupowań politycznych, które zarejestrowały swoje komitety wyborcze na poziomie ogólnopolskim w nadchodzących wyborach parlamentarnych.

 

Zanim jednak przejdziemy do szczegółowej analizy wspomnianych propozycji, powinniśmy wpierw unaocznić sobie największe wyzwania i problemy obecnego górnictwa w Polsce. Przede wszystkim problemy te związane są z zagadnieniami klimatycznymi oraz nierozerwalnie z nimi połączoną transformacją energetyczną, a także zagadnieniami gospodarczymi czy infrastrukturalnymi (np. w postaci sieci przesyłowych) czy też dotyczącymi rentowności określonych przedsięwzięć. Wszystkie te wyzwania stawiane całej branży górniczej pozwalają nam na dokonanie wyodrębnienia katalogu otwartego zagadnień z nimi związanych. Są to, m. in.:

  • Regulacje Unii Europejskiej w postaci pakietu “Fit for 55” zakładającego w pierwszej kolejności redukcję gazów cieplarnianych do 2030 roku, a przede wszystkim osiągnięcie celu neutralności klimatycznej do 2050 roku. Jednak najbardziej interesujące z punktu widzenia polskiego górnictwa węglowego w tym zakresie są tzw. opłaty za emisje polegające mniej więcej na tym, że ten, kto emituje ponad przewidziany próg, płaci.
  • Konieczność wprowadzenia regulacji krajowych ułatwiających obywatelom płynne i realne (możliwie tanie) przejście na źródła odnawialnej energii w krótkim wymiarze czasowym z jednoczesnym uwzględnieniem długiego wymiaru czasowego w postaci zaplanowanej transformacji systemowej.
  • Modernizacja obecnego statusu górników węglowych jako grupy zawodowej. Kwestie programowe takie jak pomoc w przebranżowieniu się czy umożliwienie nabycia nowych kompetencji pozwalających dostosować się do nadchodzących zmian.
  • Modernizacja infrastruktury, a w szczególności sieci przesyłowych i dostosowanie ich do odbioru i redystrybucji nowych źródeł energii.
  • Przygotowanie planu konserwacji, rekultywacji czy rewitalizacji terenów należących do obecnie działających kopalni, które zostaną wygaszone.

Jak do powyższego mają się programy obecnych ugrupowań ubiegających się o głosy obywateli w nadchodzących wyborach? Sprawdźmy sami. 

Program Koalicji Obywatelskiej:

  • konkret 62: Obniżenie kosztów prowadzenia gospodarstw poprzez zapewnienie wsparcia dla inwestycji w biogazownie, farmy fotowoltaiczne oraz pompy ciepła;
  • konkret 82: Powołanie Ministerstwa Przemysłu z siedzibą na Śląsku;
  • konkret 84: Przywrócenie korzystnych zasad rozliczania produkowanej energii dla prosumentów – niższe rachunki za prąd dla inwestujących w fotowoltaikę;
  • konkret 85: Umożliwienie stworzenia 700 lokalnych wspólnot energetycznych generujących własny, tańszy prąd;
  • konkret 86: Złożenie projektu ustawy odblokowującej możliwość rozwoju energetyki wiatrowej na lądzie (zmniejszenie odległości do 500 m) z jasnymi i szybkimi regułami wydawania decyzji o budowie i przyłączeniu. Lokalne społeczności otrzymają 5% przychodów ze sprzedaży energii;
  • konkret 87: Zamrożenie cen gazu w 2024 r. dla gospodarstw domowych i odbiorców wrażliwych na poziomie cen z 2023 r.; 
  • Konkret 88: Przedstawienie szczegółowego planu transformacji energetycznej, która umożliwi ograniczenie emisji CO2 o 75% do 2030 roku. Przyspieszenie rozwoju niskoemisyjnych źródeł energii (OZE i energetyki jądrowej). Opracowanie założenia dla spójnego programu rozwoju energetyki jądrowej oraz precyzyjne określenie sposób jego finansowania.

Program Prawa i Sprawiedliwości:

  • Zwiększenie mocy produkcyjnych polskiej energetyki opartej o atom uzupełniany OZE z rezerwą w postaci energetyki węglowej;
  • Ochrona górnictwa węglowego;
  • Utworzenie narodowej agencji bezpieczeństwa energetycznego, która ma przejąć koszty wytworzenia energii elektrycznej z węgla;
  • Przebudowę systemu infrastruktury energetycznej w sferze prawnej oraz technicznej;
  • Likwidacja ubóstwa energetycznego.

Program Trzeciej Drogi

W przypadku postulatów Trzeciej Drogi dotyczących przyszłości górnictwa, transformacji energetycznej i walki ze zmianami klimatycznymi, to również znajdują się wśród nich jedynie gwarancje, z których tylko jedna dotyczy stricte sektora energetycznego. W skrócie, postulat ten zakłada, że obywatele będą mogli w łatwiejszy sposób produkować energię na własne potrzeby, w myśl hasła: “Mój dom moją elektrownią”, a także będą mogli oni kupować energię bezpośrednio od wytwórcy.

Program Lewicy:

  • Uproszczenie przepisów prawnych dotyczących produkcji energii z OZE;
  • Oparcie mixu energetycznego o atom + OZE;
  • Ustanowienie tańszej taryfy energetycznej;
  • Rozwój programów modernizacji energetycznej gospodarstw domowych;
  • Utworzenie europejskiej unii energetycznej zacieśniające współpracę pomiędzy krajami UE w celu płynniejszego i wydajniejszego przejścia przez transformację energetyczną;
  • Zwiększenie efektywności energetycznej.

Program Konfederacji:

  • Wypowiedzenie warunków Europejskiego Zielonego Ładu;
  • Zawieszenie handlu emisjami (ETS);
  • Urynkowienie OZE;
  • Utrzymanie węgla jako głównego paliwa energetycznego;
  • Budowa źródeł energii opartej na geotermii;
  • Rozwój energetyki jądrowej z budową własnych zakładów produkcji paliwa jądrowego.

Program Bezpartyjnych Samorządowców:

  • Decentralizacja systemu energetycznego;
  • Wykorzystanie drewna jako masowego  surowca do ogrzewania domów;
  • Rozwój energetyki atomowej;
  • Rozwój energetyki wodorowej;
  • Rozwój OZE.

Program Polska Jest Jedna

  • Oparcie polskiej suwerenności energetycznej oraz rozwoju gospodarczego o krajowe zasoby surowców naturalnych: (WĘGLA, ŹRÓDEŁ GEOTERMALNYCH);
  • Powstrzymanie likwidacji polskich kopalń;
  • Uruchomienie nowoczesnych technologii eksploatacji i gazyfikacji węgla;
  • Przywrócenie szkolnictwa górniczego oraz liceów zawodowych;
  • Odtworzenie i budowa nowych kopalń;
  • Przebudowa systemu energetycznego na model PER: Polskiej Energetyki Rozproszonej;
  • Wsparcie samorządów przy budowie i modernizacji lokalnych ciepłowni na odbiór i dystrybucję energii ze źródeł geotermalnych.

W tym miejscu zakończymy. Mam nadzieję, że przybliżyliśmy nieco Państwu programy wyborcze dotyczące energetyki i górnictwa, które zostały zaproponowane przez komitety ogólnopolskie biorące udział w wyborach parlamentarnych. Należy jednak pamiętać, że w większości są to hasła wyborcze, które prawdopodobnie ciężko będzie wprowadzić w życie. Większość z nich nie odzwierciedla bowiem możliwości gospodarczych, czasowych, technologicznych, czy społecznych. Koszty przedsięwzięcia jakim jest transformacja energetyczna idą w miliardy złotych, natomiast polska energetyka w dalszym ciągu jest przestarzała, ma spore braki regulacyjne i techniczne. Ocenę tych kwestii pozostawiamy oczywiście każdemu do prywatnej analizy. Natomiast my zwracamy uwagę, że w kwestii tak strategicznych sektorów jak górnictwo czy energetyka najlepszy byłby oczywiście polityczny konsensus i wypracowanie długofalowej polityki, konsekwentnie realizowanej „ponad podziałami”. Rzecz jasna nie namawiamy na kogo głosować, zachęcamy natomiast do tego, aby w ogóle iść na wybory i oddać głos.

Mgr Michał Krawczyk / 10.10.2023 r.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Zagrożenia górnicze – #2 Zagrożenie metanowe w zakładach górniczych

Zagrożenie metanowe jest jednym z najbardziej znamiennych zagrożeń górniczych występujących w górnictwie podziemnym. Biorąc pod uwagę typ zakładów górniczych oraz rodzaj wydobywanych w nich kopalin, jest ono charakterystyczne przede wszystkim dla podziemnych zakładów górniczych wydobywających węgiel kamienny. 

Normatywnym tego wyrazem jest przepis § 8 ust. 1 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych (Dz. U. z 2021 r. poz. 1617) (dalej: r.z.n.z.g.), ustalający w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny cztery kategorie zagrożenia metanowego. Natomiast przepisy § 9 ust. 1 oraz § 10 ust. 1 r.z.n.z.g. odnoszące się do podziemnych zakładów górniczych wydobywających odpowiednio rudy metali nieżelaznych oraz sól ustalają dwie kategorie zagrożenia metanowego.

Podstawowym kryterium jego występowania jest możliwość powstania w atmosferze kopalnianej stężenia metanu, które może spowodować wytworzenie się mieszaniny beztlenowej, zapalenie metanu lub też wybuch metanu, stwarzając niebezpieczeństwo dla pracowników lub ruchu zakładu górniczego (§ 7 r.z.n.z.g.). Metan (CH4) jest gazem o właściwościach wybuchowych. Dlatego też kluczową rolę przy zapobieganiu występowaniu tego zagrożenia odgrywa przewietrzanie wyrobisk górniczych(2). 

https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/szara-metalowa-wieza-na-szczycie-domu-723905/

Co ważne, można wysnuć wniosek, że im głębiej prowadzona jest eksploatacja górnicza w kopalniach węgla kamiennego, tym większe jest zagrożenie wybuchem metanu ze względu na większą metanonośność skał. Jak wskazała w 2011 r. Pani Sylwia Jarosławska-Sobór, rzeczniczka Głównego Instytutu Górnictwa: “Wzrost zagrożenia metanowego jest wynikiem prowadzenia eksploatacji podziemnej na coraz większej głębokości w otoczeniu coraz bardziej metanowego złoża, przy wzrastającej koncentracji wydobycia, co przyczyniło się do skumulowania strumienia metanu wydzielającego się do kopalń z mniejszej liczby ścian, a tym samym do wzrostu ich metanowości”(3).

Z zagrożeniem tym spotykają się górnicy pracujący w kopalniach węgla kamiennego, które obecnie położone są głównie na Górnym Śląsku, a także na Lubelszczyźnie. W przeszłości również zagrożenie to dawało się we znaki górnikom w Zagłębiu Wałbrzyskim. 

Odsyłamy również do statystyki występowania tych zagrożeń, którą możecie Państwo znaleźć pod niniejszym linkiem:  https://nettg.pl/gornictwo/186388/gornictwo-coraz-glebsze-wydobycie-przeklada-sie-na-zagrozenie-metanowe 

(1) J. Kołecki, Charakterystyka zagrożeń górniczych w polskim prawie – wybrane aspekty, Wrocław 2023, s. 155.

(2) P. Strzałkowski, Górnictwo ogólne, Gliwice 2015, s. 229.

(3) https://www.rp.pl/biznes/art6699161-metan-wrog-gornikow 

Mgr Jakub Kołecki, 03.10.2023 r.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Starosta jako organ koncesyjny w polskim prawie geologicznym i górniczym

W dzisiejszym artykule skupimy się na staroście jako organie koncesyjnym w prawie geologicznym i górniczym. Niniejszym artykułem otwieramy serię poświęconą koncesjom na wydobywanie kopalin ze złóż, niemniej jednak z pominięciem koncesji na poszukiwanie, rozpoznawanie oraz wydobywanie węglowodorów ze złóż które będą omówione w oddzielnej serii artykułów.

Naruszenie koncesji geologicznej – Sozosfera - ochrona środowiskahttps://sozosfera.pl/prawo/naruszenie-koncesji-geologicznej-i-szansa-na-poprawe-przed-jej-cofnieciem/

Na wstępie należy nadmienić, że wydobywanie kopalin ze złóż jest co do zasady działalnością koncesjonowaną. Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 2 p.g.g. działalność w zakresie wydobywania kopalin ze złóż może być wykonywana po uzyskaniu koncesji. Co do właściwości rzeczowej organów koncesyjnych, zgodnie z art. 22 ust. 1 p.g.g. koncesji na wydobywanie kopalin o których mowa w art. 10 ust. 1 p.g.g. (tj. złoża objęte własnością górniczą która z mocy prawa przysługuje Skarbowi Państwa, m.in. złoża węgla kamiennego, węgla brunatnego lub gazów szlachetnych, a od dnia 28 października 2023 r. również wodór[1]) udziela minister właściwy do spraw środowiska. Stosownie do art. 22 ust. 4 p.g.g., w zakresie nieokreślonym w ust. 1 i 2 tego przepisu, koncesji na wydobywanie kopalin ze złóż udziela marszałek województwa.

Przechodząc już do tematu niniejszego artykułu, art. 22 ust. 2 p.g.g. uregulował właściwość rzeczową starosty jako organu koncesyjnego. Zgodnie z ww. przepisem, „koncesji na wydobywanie kopalin ze złóż, jeżeli jednocześnie są spełnione następujące wymagania: 
1) obszar udokumentowanego złoża nieobjętego własnością górniczą nie przekracza 2 ha, 
2) wydobycie kopaliny ze złoża w roku kalendarzowym nie przekroczy 20 000 m3, 
3) działalność będzie prowadzona metodą odkrywkową bez użycia środków strzałowych
– udziela starosta”.

Istotnie w kontekście ww. przepisu należy nadmienić, że przez starostów rozumie się również prezydentów miast na prawach powiatu (art. 7 ust. 2 pkt 2 p.g.g.). Z art. 22 ust. 2 p.g.g. w pierwszej kolejności można wyinterpretować, że bez wątpienia złoże, które jest przedmiotem koncesji udzielonej przez starostę nie może być objęte własnością górniczą, a zatem przedmiotem koncesji udzielonej przez starostę nie może być żadne złoże wskazane przez ustawodawcę w art. 10 ust. 1 p.g.g. (tj. złoża węglowodorów, węgla kamiennego, metanu występującego jako kopalina towarzysząca, węgla brunatnego, rud metali z wyjątkiem darniowych rud żelaza, metali w stanie rodzimym, rud pierwiastków promieniotwórczych, siarki rodzimej, soli kamiennej, soli potasowej, soli potasowo-magnezowej, gipsu i anhydrytu, kamieni szlachetnych, pierwiastków ziem rzadkich, gazów szlachetnych, od 28.10.2023 r. również wodoru). 

Kolejnym ze wskazanych przez ustawodawcę kryteriów warunkującym uzyskanie koncesji od starosty jest wymóg, aby obszar udokumentowanego złoża nie przekraczał 2 ha. Jak wskazuje się w doktrynie, samo złoże oczywiście może być znacznie rozleglejsze, niemniej jednak pozostanie to bez wpływu na możliwość uzyskania koncesji starostowskiej. Istotne jest aby obszar rozpoznanego i udokumentowanego złoża (bądź jego części) nie przekraczał 2 ha[2].

Szczególną uwagę zwrócić należy również na pojęcie obszaru wskazane przez ustawodawcę w art. 22 ust. 1 pkt 1 p.g.g., bowiem złoże zajmuje przestrzeń określoną trzema współrzędnymi, toteż nie posiada ono powierzchni ale objętość. Wobec tego chodzi tutaj w rzeczywistości o powierzchnię zrzutu złoża (jako bryła) na płaszczyznę[3]. Ważną kwestią zdaje się być sposób wyznaczenia granic takiego złoża. Jak wskazuje chociażby H. Schwarz, powierzchnia taka powinna być wytyczona wg granic prowadzonych po punktach wyznaczonych pozytywnymi odwiertami, chyba że dokumentacja geologiczna złoża kopaliny ustanawia inne granice[4]. 

Co ważne, ustawodawca wskazał również, że starosta może wydać koncesję na wydobycie tylko w przypadku, gdy będzie ono prowadzone metodą odkrywkową. Takie brzmienie przepisu zdecydowanie zawęża katalog kopalin mogących stanowić przedmiot koncesji starostowskiej. Oczywiście wyłączenie to dotyczy kopalin objętych własnością górniczą, które wydobywane są metodą odkrywkową (np. węgla brunatnego, rud metali czy kamieni szlachetnych – np. diament). Wobec tego do przykładowych kopalin wydobywanych metodą odkrywkową, niestanowiących przedmiotu własności górniczej, i mogących być wydobywanymi w oparciu o koncesję starostowską zaliczyć można np. piasek, żwir lub torf[5].

W art. 22 ust. 2 pkt 3 p.g.g. ustawodawca wykluczył również możliwość stosowania do takiego wydobycia środków strzałowych. Stosownie do art. 6 ust. 1 pkt 14 p.g.g. środkami strzałowymi są materiały wybuchowe w rozumieniu ustawy z dnia 21 czerwca 2002 r. o materiałach wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego[6]. Natomiast zgodnie z art. 3 pkt 11 p.g.g. przez materiały wybuchowe należy rozumieć grupy materiałów i przedmiotów niebezpiecznych wydzielone na podstawie dominującego zagrożenia, określone w załączniku A[7]. Taka redakcja przepisu wyklucza jednak możliwość wydobywania kopalin, w oparciu o koncesję wydaną przez starostę, które co prawda nie podlegają własności górniczej, ale ich wydobycie nie jest możliwe lub znacznie utrudnione bez wykorzystania materiałów wybuchowych[8].

Należy również wspomnieć o mniejszych rygorach formalnoprawnych które musi spełniać przedsiębiorca wnioskujący o koncesję starosty. Jak wskazuje chociażby A. Lipiński, przedsiębiorca prowadzący wydobycie na podstawie koncesji starosty, nie ma obowiązku sporządzania planu ruchu zakładu górniczego. We wniosku koncesyjnym wystarczające będzie określenie przewidywanego sposobu prowadzenia ruchu zakładu górniczego, a także jego likwidacji[9]. Jednocześnie nie zwalnia to jednak takiego przedsiębiorcy np. z obowiązku załączenia do wniosku koncesyjnego dowodu istnienia tytułu prawnego przysługującego wnioskodawcy do nieruchomości gruntowej, w granicach której ma być wykonywana zamierzona działalność w zakresie wydobywania kopaliny metodą odkrywkową, lub dowód przyrzeczenia jego ustanowienia[10].

Ponadto, stosownie do art. 23 ust. 3 p.g.g., udzielenie koncesji przez starostę wymaga opinii marszałka województwa[11].

Jak widać koncesja na wydobycie kopalin ze złóż przyznawana przez starostę ma swoje zalety. Można do nich niewątpliwie zaliczyć m. in. brak wymagań formalnych charakterystycznych dla pozostałych rodzajów koncesji (dla koncesji marszałkowskich i ministerialnych) związanych z brakiem konieczności przedłożenia planu ruchu zakładu górniczego, czy z uwagi na wymogi wskazane w art. 22 ust. 2 p.g.g. brak konieczności posiadania dużych zasobów materialnych i ekonomicznych jak w przypadku ubiegania się o koncesje na prowadzenie znacznie większego zakładu górniczego. Z drugiej jednak strony krytycznie należy odnieść się do dosyć ograniczonych możliwości związanych z wymogami wskazanymi przez ustawodawcę, co do katalogu możliwych do wydobywania na podstawie koncesji starosty kopalin, który jest dosyć wąski i w praktyce ogranicza się w większości przypadków do piasku, żwiru i torfu. Trudno też zaaprobować wymóg, aby udokumentowane i rozpoznane złoże w granicach którego będzie prowadzone wydobycie nie przekraczało obszaru 2 ha. Niemniej jednak w ostateczności do obecnego brzmienia art. 22 ust. 2 p.g.g. należy odnieść się umiarkowanie pozytywnie.

Serdecznie zapraszamy do śledzenia dalszych artykułów, w których będziemy zgłębiać tajniki koncesji w polskim prawie geologicznym i górniczym.

[1] Z dniem 28 października 2023 r. w życie wchodzi ustawa z dnia 16 czerwca 2023 r. o zmianie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze oraz niektórych innych ustaw, zgodnie z którą do kopalin objętych własnością górniczą należeć będzie wodór.
[2] H. Schwarz, Prawo Geologiczne i Górnicze. Komentarz. Tom I, Legalis 2023.
[3] Ibidem.
[4] Ibidem.
[5] https://www.pgi.gov.pl/muzeum/kopalnia-wiedzy-1/10452-surowce-mineralne-polski.html?start=1 [dostęp 25.09.2023].
[6] Dz. U. z 2022 r. poz. 2378 z późn. zm.
[7] W tym przypadku mowa o załączniku A do Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzona w Genewie w dniu 30 września 1957 r. (tj. Dz. U z 1975 r., nr 35, poz. 189).
[8] Do takich kopalin zaliczyć można m.in. piaski szklarskie czy dolomity.
[9] A. Lipiński, Prawne podstawy geologii i górnictwa, Warszawa 2019 , str. 94.
[10] Jako przykład takiego przyrzeczenia, A. Lipiński wskazuje umowę przedwstępną zobowiązującą np. do zawarcia umowy najmu z właścicielem nieruchomości gruntowej w celu prowadzenia na niej wydobycia.
[11] Od 28 października 2023 r., koncesja taka wymagać będzie opinii marszałka województwa ze względu na miejsce wykonywanej działalności oraz opinii organu nadzoru górniczego w zakresie o którym mowa w art. 32 ust. 5 p.g.g (tj. w zakresie sposobu prowadzenia ruchu zakładu górniczego oraz sposobu likwidacji zakładu górniczego).

Mgr Kamil Kozyra/ 26.09.2023 r.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Nieznajomość prawa szkodzi. Czyli wyrok NSA z dnia 13 czerwca 2023 r., II GSK 302/20 w sprawie ustalenia opłaty podwyższonej za wydobywanie kopaliny bez wymaganej koncesji (nielegalne wydobycie).

https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/zblizenie-zdjecia-drewnianego-mloteczka-5668481/

W ostatnim czasie na naszej stronie internetowej pojawiło się kilka publikacji dotykających kwestii tzw. nielegalnego wydobycia. Uzupełnieniem przepisów ustawy p.g.g., na które powoływaliśmy się w publikacjach jest oczywiście utrwalone orzecznictwo, w tym głównie Naczelnego Sądu Administracyjnego. Trafnie materię tą wyjaśnia dość „świeży” wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 czerwca 2023 r. wydany w sprawie o sygn. akt II GSK 302/20 (LEX nr 3581892). Postępowanie toczyło się na skutek skargi kasacyjnej właścicieli nieruchomości od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 2 września 2019 r., sygn. akt III SA/Gl 593/19, w sprawie ich skargi na decyzję Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego z dnia 1 kwietnia 2019 r. w przedmiocie ustalenia opłaty podwyższonej za wydobywanie kopaliny bez wymaganej koncesji.

Stan faktyczny przedmiotowej sprawy przedstawia się następująco. W 2006 r. skarżący kupili działkę, która miała zapewnić dojazd do budowanych przez nich stawów hodowlanych. Od 2008 r. pogłębiali przejazd, a uzyskany materiał wykorzystali do niwelacji innych swoich nieruchomości. W decyzjach uzyskanych na budowę stawów nie było wytycznych, co zrobić z uzyskaną ziemią. Skarżący wskazywali, że nie prowadzili działalności gospodarczej w zakresie wydobywania kopalin, jak również, iż od żadnego z organów nie uzyskali informacji, że potrzebne jest uzyskanie koncesji lub opłacenie jakichkolwiek dodatkowych opłat administracyjnych. 

W wyniku oględzin przedmiotowej działki pracownicy Okręgowego Urzędu Górniczego w Warszawie stwierdzili, że w wyniku prowadzonej eksploatacji powstało wyrobisko skokowe o pow. ok. 600 m2 wzdłuż górnych krawędzi i głębokości ok. 5 m (…) Humus o średniej miąższości ok. 0,3 m został zdjęty i zwałowany wokół górnych krawędzi wyrobiska. Z dalszych ustaleń organu – tj. analizy fragmentu mapy z 1996 r. i zdjęć archiwalnych – wynikało, że w części objętej eksploatacją, w większości porastał las sosnowy. Wycinka lasu nastąpiła w okresie od 8 maja 2011 r. do 9 października 2013 r. (…) Ustalono również, że Starosta Sochaczewski decyzją z dnia 18 września 2012 r. zatwierdził projekt budowlany i udzielił właścicielowi działki pozwolenia na budowę urządzenia wodnego, stawu rekreacyjno-rybnego. 

W świetle powyższych okoliczności, decyzją z dnia 16 stycznia 2019 r. Dyrektor Okręgowego Urzędu Górniczego w Warszawie ustalił skarżącym opłatę podwyższoną za wydobycie bez wymaganej prawem koncesji 3168 ton kopaliny – piasku z terenu stanowiącej ich własność działki (…) w wysokości 74 765 zł. Organ uznał, że (…) rzeczywista skala wykonywanych robót miała znamiona wydobywania kopaliny, a ich zakres znacząco wykroczył poza planowany obrys planowanej drogi. (…) Wskazano, że eksploatacja była prowadzona przy pełnej akceptacji skarżących (…) na żadnym etapie postępowania nie wskazali osoby lub osób, z którymi zawierali umowy, ani osób czy firm, które prowadziły prace na działce. Zdaniem organu, brak gospodarczego wykorzystania odłączonych mas kruszywa nie miał istotnego znaczenia dla zastosowania sankcji, o której mowa w art. 140 p.g.g. Organ stwierdził, że niezależnie od motywów, jakimi kierowali się skarżący, wykonując wkop, odłączyli jednocześnie kopalinę od złoża, przez co postępowanie prowadzone przez organ pierwszej instancji było w pełni uzasadnione, a w sprawie nie zachodziły przesłanki określone w art. 4 p.g.g. wyłączające wydobycie kopalin spod rygorów p.g.g. Skarżący nie posiadali koncesji na eksploatację kopaliny, nie dokonali zgłoszenia wydobywania piasku na potrzeby własne, a zakres wykonanych robót (…) wykraczał poza ustalenia pozwoleń na budowę stawów. Bez znaczenia w niniejszej sprawie było, w jaki sposób odwołujący wykorzystali później wydobyty piasek, w związku z czym organ pierwszej instancji był zobligowany do wydania decyzji. 

Decyzja dyrektora Okręgowego Urzędu Górniczego w Warszawie została utrzymana w mocy decyzją Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego z dnia 1 kwietnia 2019 r., działającego jako organ drugiej instancji w postępowaniu administracyjnym. 

Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił skargę na powyższą decyzję. Sąd podkreślił, że skarżący nie zdołali skutecznie zakwestionować ustaleń organu, ani rzetelności pomiarów – zarówno wyrobiska, jak i urobku, nie podważyli również skutecznie metodologii dokonanych obliczeń. WSA wskazał, że skarżący jako właściciele działki ponosili odpowiedzialność za wykonywane na tym terenie roboty, niezależnie od tego czy wykonywali je własnymi siłami, czy też zlecili bądź tolerowali wydobycie piasku przez osoby trzecie. Z uwagi na treść art. 143 ust. 3 p.g.g. Sąd podzielił stanowisko organów, że bez znaczenia było oświadczenie skarżących, że nie prowadzili działalności gospodarczej na terenie swojej działki. Jeśli bowiem organ nie mógł ustalić podmiotu, który dopuścił się nielegalnego wydobycia, wówczas odpowiada właściciel jako podmiot mający tytuł prawny do nieruchomości. Sam fakt własności działki zobowiązywał skarżących do pieczy nad tym terenem.

Właściciele nieruchomości zaskarżyli skargą kasacyjną do NSA powyższy wyrok. NSA uznał, że skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie. NSA wskazał: Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku (…) wynika, że (…) organ słusznie uznał, w oparciu o prawidłowo przeprowadzone postępowanie dowodowe, że skarżący jako właściciele działki, zobowiązani byli do sprawowania pieczy nad swoją działką i na podstawie art. 143 ust. 3 p.g.g. ponosili odpowiedzialność z tytułu wydobycia z ich terenu kopaliny bez koncesji. (…) podkreślić należy, że przewidziana w art. 140 p.g.g. „opłata podwyższona stanowi jeden z rodzajów administracyjnych sankcji finansowych wykorzystywanych przez ustawodawcę dla celów ustawy” (K. Karpus (w:) Prawo geologiczne i górnicze. Komentarz, red. B. Rakoczy, W. 2015, komentarz do art. 140). Nie ma wątpliwości, że działalność wykonywana (…) bez wymaganej koncesji albo bez zatwierdzonego lub podlegającego zgłoszeniu projektu robót geologicznych jest deliktem administracyjnym, a obowiązek poniesienia z tego tytułu opłaty (odpowiednio dodatkowej czy podwyższonej) „stanowi ujemną konsekwencję tych „zachowań” (M. Szalewska, Opłaty sankcyjne (w:) Wybrane problemy prawa geologicznego i górniczego, red. B. Rakoczy, W. 2016). Natomiast zgodnie z art. 143 ust. 2 pkt 2 i ust. 3 p.g.g. w sprawach określonych działem „Opłaty” stroną postępowania jest odpowiednio podmiot, który prowadzi działalność bez wymaganej koncesji, a w przypadku jego braku – właściciel nieruchomości albo inna osoba posiadająca tytuł prawny do nieruchomości, na której prowadzona jest ta działalność lub roboty geologiczne. Wynika z tego, że w przypadku prowadzenia robót górniczych bez koncesji stroną postępowania jest podmiot, który taką działalność prowadzi, a w przypadku nieustalenia tego podmiotu – właściciel nieruchomości. (…) Należy zatem uznać, że w sytuacji kiedy nie ustalono odpowiedzialności innych podmiotów wymienionych w ust. 2 pkt 2 i 4 znajduje zastosowanie regulacja prawna przewidziana w ust. 3 art. 143 p.g.g. (por. wyrok NSA z 15 lutego 2023 r., sygn. akt II GSK 1424/19). 

Z materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy wynika, że małżonkowie są właścicielami działki. Poza sporem pozostaje okoliczność, że na powyższej działce nielegalnie wydobywano piasek. Okolicznością bezsporną jest również i to, że małżonkowie nie posiadali wymaganej prawem koncesji na wydobywanie z wyrobiska znajdującego na działce kopaliny w postaci piasku. Z akt sprawy (ze zdjęć satelitarnych) wynikało również, że wyrobisko na działce powstało już po dacie jej zakupu przez skarżących i do czasu przeprowadzenia oględzin nieruchomości właściciele nie podejmowali czynności mających na celu zabezpieczenia nieruchomości i nie zgłaszali organom ścigania o naruszeniu ich własności. W świetle zebranych dowodów nie budziło zatem wątpliwości, że kopalina z działki została wydobyta i to w ilości ustalonej przez uprawnioną osobę – specjalistę z dziedziny miernictwa górniczego i geologii – w oparciu o sporządzoną dokumentację przy wykorzystaniu urządzeń zawierającą szczegóły dotyczące obmiaru wyrobiska i rodzaju kruszywa (…) Zgromadzony materiał dowodowy był kompletny i wystarczający do wydania rozstrzygnięcia. (…) twierdzenia skarżących, że celem ich prac nie było wydobywanie kopaliny, lecz utworzenie drogi dojazdowej do utworzonych stawów hodowlanych, nie miały żadnego w sprawie znaczenia. W orzecznictwie słusznie przyjmuje się bowiem, że motywy działania podmiotu realizującego wydobycie kruszywa bez zezwolenia nie mają znaczenia dla przyjęcia dopuszczenia się przez skarżących deliktu z art. 140 ust. 1 w związku z art. 140 ust. 3 pkt 3 p.g.g. Z uwagi na treść art. 21 ust. 1 pkt 2 p.g.g. należy uznać, że działalność w zakresie wydobywania kopalin ze złóż może być wykonywana tylko po uzyskaniu koncesji. Z kolei z treści art. 140 ust. 1 i ust. 3 pkt 3 p.g.g. wynika jednoznacznie, że działalność wykonywana bez koncesji podlega opłacie podwyższonej, a wysokość tej opłaty podwyższonej za wydobywanie kopalin ustala się w sposób opisany w art. 140 ust. 3 pkt 3 p.g.g. (por. wyrok NSA z 2 czerwca 2022 r., sygn. akt II GSK 189/19). (…) nie mają znaczenia w sprawie wyjaśnienia skarżących co do kwestii nieprowadzenia działalności gospodarczej w zakresie wydobycia kruszywa w postaci piasku. Z cytowanych wyżej przepisów p.g.g. nie wynika wcale, że organ nie ma obowiązku nałożenia podwyższonej opłaty, gdy wydobycie kopaliny nie odbywa się w ramach prowadzenia działalności gospodarczej. Z omawianych przepisów wynika zaś jednoznacznie, że istotny jest jedynie fakt prowadzenia wydobycia bez koncesji. Podsumowując. W opisywanym wyroku NSA wskazał, że przepisy ustawy p.g.g. są na tyle precyzyjne w swym brzmieniu, że nielegalnym wydobyciem będzie każdorazowo prowadzenie wydobycia kopaliny (odłączenie kopaliny od złoża) bez wymaganej koncesji (ponad ramy wyznaczone art. 4 p.g.g.), co automatycznie pociąga za sobą sankcję (opłatę podwyższoną) – i żadne okoliczności nie wpływają na ocenę skutków tak prowadzonego wydobycia. Opisywany wyrok świetnie zatem obrazuje działanie w praktyce zasady „nieznajomość prawa szkodzi”. Skarżącym nie pomogło powoływanie się, czy to na brak świadomości prawa, czy to, że żaden organ nie wskazał im, że potrzebne jest uzyskanie koncesji, czy to, że obowiązki takie nie wynikały z decyzji dotyczącej budowy stawów, ani nawet fakt, że nie prowadzili działalności gospodarczej. Ich obowiązki wynikały bowiem z przepisów bezwzględnie obowiązującego prawa.

Mgr Dominik Kowal / 19.09.2023 r.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Zagrożenia górnicze – #1 Zagrożenie tąpaniami w zakładach górniczych

Jednym z najbardziej doniosłych zagrożeń charakterystycznych dla górnictwa podziemnego jest możliwość występowania tąpań. Tąpaniem nazywa się zniszczenie „struktury skały pod wpływem ciśnienia przekraczającego jej wytrzymałość na ściskanie, a objawiające się nagłym zruszeniem skały z równoczesnym jej wyrzutem lub przemieszczeniem się w kierunku wyrobiska”(2). 

https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/przemysl-gornictwo-wydobywanie-wegla-zaklad-produkcyjny-93108/

W wypadku tego zagrożenia podstawowym kryterium jego oceny jest możliwość zaistnienia w górotworze skłonnym do tąpań lub w skałach skłonnych do tąpań wstrząsu górotworu, odprężenia w wyrobisku lub jego części lub też tąpnięcia w wyrobisku lub jego części w wyniku niekorzystnych warunków geologiczno-górniczych w wyrobisku lub jego części lub w jego otoczeniu – § 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych (Dz. U. z 2021 r. poz. 1617) (dalej: r.z.n.z.g.). 

Tym, co prawnie cechuje górotwór skłonny do tąpań, jak też skały skłonne do tąpań, jest fakt stwierdzenia w nich możliwości kumulowania energii i jej nagłego wyładowania w momencie zmiany lub zniszczenia ich struktury, odpowiednio górotworu lub skał przez kierownika ruchu zakładu górniczego (dalej: k.r.z.g.), na podstawie wyników badań oraz opinii rzeczoznawcy do spraw ruchu zakładu górniczego (§ 3 ust. 2 i 3 r.z.n.z.g.). 

Zarówno w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny (§ 4 ust. 1 r.z.n.z.g.), jak i w tych wydobywających rudy miedzi (§ 5 ust. 1 r.z.n.z.g.) ustalono dwa stopnie zagrożenia tąpaniami, bez względu na rodzaj wydobywanej kopaliny.

Zagrożenie tąpaniami w bardzo dużym zakresie dotyka w Polsce cały region Zagłębia Miedziowego, a więc tereny na których prowadzona jest eksploatacja złóż miedzi przez KGHM Polska Miedź S.A., tj. rejony zakładów górniczych: ZG Rudna, ZG Polkowice-Sieroszowice, ZG Lubin oraz ZG Głogów-Głęboki. Najsilniejsze wstrząsy dochodziły bowiem swoją skalą niemalże do stopnia 5 w skali Richtera(3). 

Doniosłość tego zagrożenia przejawia się tym, że jest ono bardzo mocno odczuwalne nie tylko przez samych górników w wyrobiskach, lecz również przez ludność znajdującą się w rejonach wydobywczych. Chodzi tutaj przede wszystkim o tereny górnicze w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 15 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2023 r. poz. 633). Terenem górniczym jest w myśl tego przepisu przestrzeń objęta przewidywanymi szkodliwymi wpływami robót górniczych zakładu górniczego. Z tego powodu ujawnia się na skutek występowania tąpań problem szkód górniczych, których materia regulowana jest w dużym stopniu przez polskie prawo geologiczne i górnicze. Szkody górnicze spowodowane tąpaniami objawiają się przede wszystkim w postaci uszkodzeń budynków na skutek pękania ścian. Z tego też powodu niebagatelne znaczenie ma tutaj konieczność planowania odpowiednich rozwiązań technicznych przy realizacji przedsięwzięć budowlanych uwzględniających fakt występowania tąpań wynikłych wskutek prowadzonej działalności górniczej na obszarze planowanej inwestycji.

(1) J. Kołecki, Charakterystyka zagrożeń górniczych w polskim prawie – wybrane aspekty, Wrocław 2023, s. 155-156.

(2) P. Strzałkowski, Górnictwo ogólne, Gliwice 2015, s. 282.

(3) https://www.emsc-csem.org/Earthquake_information/earthquake.php?id=741578 

Mgr Jakub Kołecki / 12.09.2023 r.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Dołącz do nas – zostań Członkiem Instytutu!

Z wielką radością informujemy, że Fundacja “Instytut Prawa Geologicznego i Górniczego im. prof. Antoniego Agopszowicza” z siedzibą we Wrocławiu zaprasza wszystkie osoby zainteresowane możliwością współpracy z Instytutem do złożenia wniosku o przyznanie statusu Członka Zwyczajnego Fundacji! 😀 

Adres naszej strony internetowej: https://instytutpgg.pl 

W przypadku chęci dołączenia do naszego zespołu zachęcamy do zapoznania się z wymaganiami, które znajdziecie Państwo pod niniejszym linkiem:

Dokumenty organizacyjne

W tym celu prosimy o zapoznanie się w szczególności z zamieszczonym tamże dokumentem numer 3 pt. “Regulamin przyznawania statusu Członka Fundacji”.

REGULAMIN-PRZYZNAWANIA-CZLONKOSTWAPobierz

W naszym Instytucie status Członka Zwyczajnego Fundacji określa zarówno: 

  1. Statut Fundacji, jak również 
  2. Regulamin przyznawania statusu Członka Fundacji „Instytut Prawa Geologicznego i Górniczego im. prof. Antoniego Agopszowicza” z siedzibą we Wrocławiu.

Składka członkowska wynosi jedynie symboliczne 10 zł/miesięcznie.

Status Członka Zwyczajnego Fundacji wiąże się z wieloma atrakcyjnymi benefitami. Należy do nich m.in. możliwość publikowania uzgodnionych z nami materiałów pod znakiem Instytutu, możliwość uczestniczenia w bieżących pracach Instytutu, jak również na życzenie Członka Zwyczajnego zamieszczenie jego notki biograficznej wraz ze zdjęciem na stronie internetowej Instytutu. 😇

Zapraszamy do przesyłania pisemnych wniosków o przyznanie Statusu Członka Fundacji w jeden z wybranych sposobów:

  1. wysyłka wniosku pocztą na adres siedziby Fundacji: ul. Stanisława Drabika 77/72, 52-131 Wrocław
  2. przesłanie skanu wniosku elektronicznie na adres mailowy: kontakt@instytutpgg.pl 

Czekamy na Ciebie! 🙂

Mgr Jakub Kołecki / 04.09.2023 r.