Kategoria: instytut

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Zielony aktywizm – autodestrukcja czy uzasadnione działanie? Analiza prawna zjawiska.

Pomimo upływu lat od pierwszej diagnozy i sygnalizacji problemu degradacji środowiska oraz zmian klimatu związanych z działalnością człowieka, a także wielu działań podjętych w celu zapobiegania tym zjawiskom, problem ten stał się tak naprawdę popularny i uświadomiony szerszej opinii publicznej stosunkowo niedawno. Jest to niewątpliwa zasługa mediów – zarówno tych tradycyjnych, jak i Internetu, które traktują ten temat zarówno poważnie, jak i czysto zarobkowo ze względu na jego “klikalność” – a także postępującej globalizacji. Efektem tego rozgłosu jest także pojawienie się wielu organizacji zrzeszających wszelkiej maści osoby (od naukowców, przez wolontariuszy, po tytułowych “zielonych aktywistów”), których głównym celem jest przeciwdziałanie wspomnianej degradacji środowiska i szeroko pojętym zmianom klimatu. Działania te mają przeróżny charakter: jedne są zasadne, przemyślane i systemowe, przynosząc określony, pozytywny skutek, ale są też te spontaniczne, często nieprzemyślane i prowadzące do jeszcze większej destrukcji tego, co zakładały chronić. Niestety coraz częściej spotykamy się jednak z tymi drugimi. Może wynika to z faktu, iż ze względu na kontrowersje jakie wywołują, są dużo bardziej medialne, jednak wydaje się, że nie to jest lub nie to było ich głównym celem. 

Nim jednak przejdziemy do kompleksowej analizy prawnej wybranych efektów omawianego zjawiska – tj. “zielonego aktywizmu”, najpierw należy dokładnie pochylić się nad samą definicją tego, czym jest ów aktywizm, a ściśle aktywizm społeczny. 

Nauka zdefiniowała to pojęcie jako “postawę reprezentowaną przez jednostki dążącą do wywołania określonych zmian politycznych, ekonomicznych, społecznych i w środowisku naturalnym za pomocą protestów, kampanii politycznych, bojkotów, wieców, demonstracji, i strajków”. Takie ujęcie wskazuje, że charakter owej działalności jest dynamiczny i ukierunkowany na zmiany. Samo zaś zagadnienie dzieli się dodatkowo na różne odmiany, które z kolei mogą dzielić się na inne pododmiany, a taką właśnie jest zielony aktywizm. 

Niestety w systemie prawa polskiego nie funkcjonuje definicja “aktywizmu społecznego” jako takiego. Najbliższą funkcjonalnie definicją wpisującą się w omawiane zagadnienie jest definicja wolontariatu, która stanowi iż “wolontariusz – to osoba fizyczna, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie”. Pokazuje to, że działalność wolontarystyczna jest przede wszystkim ukierunkowana na służbę i uregulowana, co powoduje, że ma ona także charakter zaplanowany. 

Zestawiając ze sobą te dwie definicje już na wstępie widać, że pomimo wielu podobieństw nie są to pojęcia tożsame. Można wręcz zaryzykować stwierdzeniem, że aktywizm ze względu na formy jakie może przybrać jest radykalnym zjawiskiem w obrębie wolontariatu. Dodatkowo nie jest on uregulowany w prawie, co ułatwia w pewien sposób przekonanie uczestniczących w tym zjawisku osób o słuszności i legalności ich zachowania, pomimo tego, że w przeważającej części jest ono raczej negatywnie oceniane przez prawo aniżeli pozytywnie, a często jest także wprost niezgodne z prawem.

Jeszcze lepiej widać to w momencie przeprowadzenia analizy omawianego zjawiska w oparciu o jego rzeczywiste przykłady w postaci sytuacji, do jakich doszło w wyniku jego zaistnienia. Pierwszą taką sytuacją, którą można w tym miejscu przywołać jest zdarzenie, które miało miejsce 19 września 2023 roku we Francji w miejscowości Colmar. To właśnie tam w wyniku działań zielonych aktywistów z organizacji Extinction Rebellion doszło do zatrucia rzeki i masowego śnięcia znajdujących się w niej ryb. Było to skutkiem wlania do rzeki barwnika organicznego, który zabarwił wodę na kolor zielony. Miał to być protest przeciwko działaniom zmierzającym do zabezpieczenia odpadów składowanych w kopalni Wittelsheim w celu ich zabezpieczenia i pozostawienia pod ziemią. W tym miejscu warto podkreślić, że działania dotyczące pozostawienia i zabezpieczenia odpadów zostały wcześniej uzgodnione z tamtejszymi władzami. Wracając jednak do wspomnianego działania owych aktywistów warto również podkreślić, iż pomimo tego, że ich działania wyrządziły o wiele więcej szkód, to sama grupa nie poczuwa się za nie odpowiedzialna i twierdzi, że jest niewinna do dnia dzisiejszego. 

Należy postawić w tym miejscu pytanie, co gdybyśmy przenieśli te wydarzenia na grunt polskiego systemu prawnego i jak należałoby postąpić w takiej sytuacji? W przywołanym wyżej stanie faktycznym, zarówno sposób, jak i forma działania wybrana przez aktywistów wyszła zdecydowanie daleko poza formę dozwolonych działań, naruszając tym samym przepisy prawa. Przede wszystkim ów czyn mógłby zostać oceniony w Polsce w świetle przepisów Kodeksu karnego (dalej jako: “k.k.”). Zatem byłyby naruszeniem przepisów art. 181 k.k. a dokładnie jego § 1 lub § 4 – w zależności od tego czy uznano by, że czyn został popełniony umyślnie, czy też nieumyślnie. Wynika to z brzmienia samego przepisu. Paragraf  pierwszy stanowi: “Kto powoduje zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”, zakładając tym samym umyślność takiego działania. Natomiast paragraf czwarty cytowanego przepisu zmniejsza wspomniany wymiar kary do 2 lat pozbawienia wolności, kary grzywny lub ograniczenia wolności do lat 2, jeżeli sprawca działał nieumyślnie. 

Innym przepisem, na podstawie którego mogliby odpowiadać wspomniani aktywiści, jest także art. 182 § 1 k.k., który stanowi: “Kto zanieczyszcza wodę, powietrze lub powierzchnię ziemi substancją albo promieniowaniem jonizującym w takiej ilości lub w takiej postaci, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.” W tym przypadku również tak jak powyżej ustawodawca przewidział zmniejszenie wymiaru kary w zależności od stopnia umyślności winy, i również jest to wyrażone w paragrafie czwartym przytoczonego artykułu.

Następnym przykładem jest już niestety sytuacja wprost z naszego podwórka, która miała miejsce 24 maja 2021 r., kiedy to grupa 10 aktywistów wspomnianej wcześniej już organizacji Extinction Rebellion przykleiła się do jezdni w okolicach Mostu Śląsko-Dąbrowskiego w Warszawie blokując i paraliżując ruch na kilka godzin. Działania te były przez nich przeprowadzone w celu sprzeciwu wobec bierności polityków względem trwającej katastrofy klimatycznej. Policjanci, którzy przeprowadzili interwencję wystawili uczestnikom mandaty oraz w przypadku odmowy skierowali sprawy do sądu. Jednak nie sposób się nie zgodzić, że takie działanie wychodziło poza granice Kodeksu wykroczeń, gdyż mogło doprowadzić do swoistej katastrofy w ruchu lądowym. Dlatego w tym przypadku zastosowanie powinien znaleźć art. 173 § 1 k.k., który stanowi: “Kto sprowadza katastrofę w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym zagrażającą życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.” Tutaj również mogłoby znaleźć miejsce zmniejszenie wymiaru kary ze względu na nieumyślne działanie sprawcy, gdyż przewidziano to w paragrafie drugim owego przepisu, jednak takiej oceny w przypadku stawiania zarzutów powinny dokonać odpowiednie organy (ostatecznie zaś o nadzwyczajnym złagodzeniu kary zdecyduje sąd, jeżeli sprawa zostanie do niego skierowana).

Ostatnim przykładem jest szereg zdarzeń związanych z atakami zielonych aktywistów na dzieła sztuki w postaci obrzucania ich wszelakiej maści farbami lub jedzeniem. Jednym z takich ataków jest ten przeprowadzony przez aktywistów organizacji Last Generation na obraz Claude’a Moneta przedstawiający stogi siana, znajdujący się wówczas w Poczdamie. W tym przypadku obraz został oblany farbą jednak ze względu na chroniące go szkło nie uległ zniszczeniu. Niemniej takie działanie również na gruncie polskiego ustawodawstwa stanowi przestępstwo w myśl art. 288 § 1 k.k., który stanowi:  “Kto cudzą rzecz niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.” Warto też  podkreślić, że tak jak w pozostałych przypadkach, tak i tutaj przepisy przewidują złagodzenie kary, choć tym razem w zależności od skutku jaki wywołuje czyn, to i tym razem kwalifikacja prawna czynu zależna jest od oceny organów ścigania.

Mimo wszystko, powyższe przykłady pokazują już dobitnie, że obecne działanie organizacji tzw. zielonych aktywistów wykraczają poza sfery wolontariatu i dość często przybierają formy działań niezgodnych z prawem, przyjmując nierzadko postawę wandalizmu. Przy czym trzeba też jasno w tym miejscu wskazać, że działania na rzecz klimatu zarówno te aktywne, jak i te mające zwrócić uwagę na ów problem, są jak najbardziej potrzebne. Jednak powinny być one przeprowadzane zgodnie z przyjętymi normami. Przykładem chociażby mogą być protesty w postaci paraliżu ruchu. Taka forma protestu jest uciążliwa i zapewne wywiera określone skutki, nie mniej może być przeprowadzona legalnie i w sposób bezpieczny i wcale nie trzeba przyklejać się do jezdni autostrady czy płyty pasa startowego lotniska. Jedyne co należy zrobić to zgłosić wcześniej zamiar przeprowadzenia takiej manifestacji odpowiednim służbom w celu jej rejestracji i ustalenia szczegółów – przykładowo ustalenia trasy marszu. Nie dość, że wydarzenie przebiegnie dzięki temu sprawniej, to w przypadku jakiegoś zdarzenia kryzysowego władze będą lepiej przygotowane do udzielenia pomocy potencjalnym potrzebującym. 

Jak widać, zjawisko zielonego aktywizmu staje się coraz popularniejsze, jednak coraz częściej przybiera ono formę radykalną i autodestruktywną wobec celu w jakim zostało powołane. W tym wymiarze stanowi ono także istotne zagrożenie dla społeczeństwa. Dlatego należałoby rozważyć sprawniejsze egzekwowanie przepisów odpowiadających za regulację tego typu działania. Sam protest jako forma sprzeciwu jest słuszny, jednak wszystko powinno robić się z przysłowiową “głową” i poszanowaniem prawa zarówno swojego, jak i innych osób.

(1)  Adam Jan Karpiński, Słownik pojęć filozoficzno-socjologicznych, Wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji, Gdańsk 2007.

(2)  Art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. – o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz.U.2023 nr 96 poz 571).

(3) Karol Bzdyra, Energetyka 24, “Zieloni aktywiści zatruli rzekę…” https://energetyka24.com/klimat/wiadomosci/aktywisci-klimatyczni-zatruli-rzeke-dziesiatki-martwych-ryb-po-protescie-we-francji

(4) Art. 181 § 1 i § 4 ustawy z dnia 06.06.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 2022 poz. 1138 z późn. zm.) – dalej jako “k.k.”.

(5) Ibidem.

(6) Art. 182 § 1 k.k.

(7)  Michał Gradu, Niezależna.pl “Aktywiści przykleili sie do jezdni…” https://niezalezna.pl/polska/aktywisci-przykleili-sie-do-jezdni-po-trzech-godzinach-trase-odblokowano/396699

(8)  Art. 173 § 1 k.k.

(9) Krzystof Ryncarz Euractive.pl “Picasso Van Gogh Monet…”  https://www.euractiv.pl/section/energia-i-srodowisko/news/picasso-van-gogh-monet-kolejny-obraz-ofiara-aktywistow/

(10) Art. 288 § 1 k.k.

Mgr Michał Krawczyk / 21.11.2023 r.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Prawo geologiczne i górnicze

Prawo geologiczne i górnicze reguluje stosunki społeczne związane z podejmowaną przez człowieka działalnością geologiczną oraz działalnością górniczą. Geologia jest nauką, której narzędzia używane są w poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż kopalin. Górnictwo jest działem techniki obejmującym całokształt procesów związanych z wydobywaniem ze skorupy ziemskiej kopalin użytecznych oraz ich przeróbką.

https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/ksiazki-biblioteka-wewnatrz-figurka-6077123/

Podstawowym aktem prawnym regulującym problematykę prawa geologicznego i górniczego w Polsce jest ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze.

Aktualna wersja ustawy dostępna jest pod niniejszym adresem: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20111630981/U/D20110981Lj.pdf

Prawo geologiczne i górnicze jako gałąź regulowane jest jednak nie tylko przez ustawę z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze. Normy wchodzące w skład tej dziedziny prawa można spotkać w wielu różnych aktach prawnych. Dla przykładu z przepisami prawnymi dotyczącymi geologii i górnictwa mamy do czynienia w gałęziach pokrewnych – prawie ochrony środowiska, prawie budowlanym, prawie energetycznym, czy też prawie zabezpieczenia społecznego oraz wielu innych regulacjach szczegółowych. Niemniej to właśnie ww. ustawa stanowi fundament, można by rzec “kodeks” regulujący gałąź prawa geologicznego i górniczego.

Nadto istotną rolę odgrywają w tej materii także rozporządzenia wykonawcze do ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze. W przypadku prawa geologicznego i górniczego rola rozporządzeń jest wyjątkowo ważna. Warto tutaj wspomnieć choćby o rozporządzeniach dot. ratownictwa górniczego, kwalifikacji górniczych, czy też tzw. rozporządzeniach ruchowych, a więc trzech rozporządzeniach dedykowanych dla trzech podstawowych rodzajów działalności wydobywczej, a więc:

  1. Górnictwo podziemne – rozporządzenie Ministra Energii z dnia 23 listopada 2016 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych.
  2. Górnictwo odkrywkowe – rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 kwietnia 2013 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu odkrywkowego zakładu górniczego.
  3. Górnictwo otworowe – rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 25 kwietnia 2014 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu zakładów górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi.

Prawo geologiczne i górnicze zawiera w sobie liczne normy należące do zakresu oddziaływania prawa administracyjnego. Jest to w końcu gałąź prawa regulująca bardzo ważną gałąź gospodarki, jaką jest działalność w zakresie poszukiwania, rozpoznawania oraz wydobywania kopalin ze złóż, a więc jest to działalność gospodarcza w rozumieniu przepisów Prawa przedsiębiorców, stąd jako część prawa publicznego gospodarczego siłą rzeczy podlega ona mocnemu oddziaływaniu prawa administracyjnego. Przykładem tych oddziaływań są liczne normy administracyjnoprawne w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze zawarte w dziale III (Koncesje), dziale IV (Kwalifikacje, rzeczoznawcy i odpowiedzialność zawodowa), dziale V (Prace geologiczne), dziale VI (Zakład górniczy, jego ruch oraz ratownictwo górnicze), dziale VII (Opłaty), dziale IX (Administracja, państwowa służba geologiczna, Krajowy Administrator Podziemnych Składowisk Dwutlenku Węgla i nadzór) oraz dziale X (kary pieniężne). Jednak prawo geologiczne i górnicze to nie tylko normy prawa administracyjnego.

W prawie geologicznym i górniczym mamy także wiele norm z zakresu prawa cywilnego. Jest to drugi największy po prawie administracyjnym dział prawa tworzący podstawy tej dziedziny. W ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze można spotkać całe działy poświęcone prawu cywilnemu, którymi są: dział II (Własność górnicza, użytkowanie górnicze oraz inne uprawnienia górnicze) oraz dział VIII (Odpowiedzialność za szkody). W wielu przypadkach odwołujemy się przy ich stosowaniu do przepisów Kodeksu cywilnego.

Trzecią grupą przepisów pod względem oddziaływania na prawo geologiczne i górnicze są przepisy prawa karnego. W ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze normy te zawarte są w dziale XI (przepisy karne). Stanowią one materialnoprawną podstawę dla jednego przestępstwa oraz aż 14 wykroczeń, do których stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu karnego oraz Kodeksu wykroczeń wraz z przepisami procedury karnej oraz wykroczeniowej.

Uzupełniająco należy wspomnieć, że ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze zawiera także pozostałe działy, których nie można byłoby już tak łatwo przypisać do poszczególnych materii prawa. Są to dział I (Przepisy ogólne), dział XII (Zmiany w przepisach obowiązujących), dział XIII (Przepisy przejściowe i końcowe).

Prawo geologiczne i górnicze jest uważane przez wielu praktyków oraz teoretyków zajmujących się tą dziedziną za dość trudną dziedzinę prawa. Liczba aktów prawnych, rozsianie przepisów, niejasności w ich stosowaniu tworzą obraz skomplikowanego podłoża prawnego, na którym musi opierać się cała branża. Stąd niniejszy Instytut pragnie odpowiedzieć na wyzwania, jakie wiążą się z praktycznym stosowaniem przepisów prawa geologicznego i górniczego. Zespół prawników zajmujących się prawem geologicznym i górniczym jest do Państwa dyspozycji.

Fundatorzy

Oferujemy Państwu szkolenia, opinie prawne oraz edukację obywatelską, mając na uwadze zarówno przystępny język, jak i zmierzenie się z zawiłościami prawa geologicznego i górniczego.

Zapraszamy Państwa do współpracy oraz czerpania garściami z naszego dorobku!

Mgr Jakub Kołecki / 19.11.2023 r.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Zagrożenia dla realizacji polityki surowcowej

https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/zolta-koparka-2101137/

Głównym celem prowadzonej polityki surowcowej powinno być zapewnienie państwu i jego gospodarce dostępu do surowców, które w danym momencie gospodarka ta potrzebuje w celu rozwoju oraz zapewnienie państwu bezpieczeństwa surowcowego, np. na potrzeby energetyki. W związku z tak doniosłą rolą, jaką polityka ta spełnia, powinna być ona realizowana w najbardziej optymalnym zakresie. Idąc dalej, można stwierdzić, iż działania zmierzające do realizacji polityki surowcowej powinny być filarem rozwoju przestrzennego całego państwa oraz stanowić stabilną i długofalową politykę. Niestety nie zawsze tak jest.

Jednym z głównych powodów mogących uniemożliwić maksymalizację zysków z prowadzonej polityki surowcowej jest brak uwzględnienia jej w planowaniu przestrzennym, bądź podejmowanie działań ad hoc. W przypadku Polski wydaje się, że największym problemem jest brak kompleksowej koncepcji zagospodarowania kraju(1). Brak takiego planu może okazać się dużym problem w realizowaniu racjonalnej polityki surowcowej. Wykazać można, iż brak spójnej koncepcji rozwoju planistycznego kraju i jego polityki surowcowej może powodować, że racjonalna polityka surowcowa (poszukiwanie, eksploatacja złóż) stanie się ,,konfliktogenna’’ i ekonomicznie nieracjonalna, na co wskazują chociażby Barbara Radwanek-Bąk i Marek Nieć(2). Według autorów tymi ,,konfliktogennymi’’ polami utrudniającymi lub uniemożliwiającymi eksploatację surowców są:

  • związane z zabudową terenu lub obecnością trwałej infrastruktury, np. autostrad, rurociągów, linii kolejowych, lotnisk itp.;
  • związane z ochroną środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych;
  • związane z własnością terenu, na którym udokumentowano złoża.

Nieuwzględnienie wyżej wymienionych czynników prowadzić może bądź do wysokich kosztów eksploatacji surowca, bądź może w ogóle uniemożliwić jego pozyskanie. Poza przywołanymi tutaj autorami, na inne problemy związane z brakiem spójnej polityki surowcowej zwracała uwagę również biała księga Ministerstwa Środowiska(3) z 2015 r. Dokument ten zwraca szczególną uwagę na następujące aspekty:

  • brak spójności różnych regulacji;
  • deficyt kompetencji urzędników samorządowych;
  • nagłaśnianie faktycznych lub rzekomych konfliktów zagospodarowania przestrzennego i ochrony środowiska z planowaną, potencjalną działalnością wydobywczą;
  • braki w umiejętnym komunikowaniu się inwestorów ze społecznością lokalną.

Pewną zmianę w zakresie planowania przestrzennego oraz polityki surowcowej mogą przynieść: 

  • zmiana ustawy z dnia 9 czerwca 2023 r. – Prawo geologiczne i górnicze, do której wprowadzono definicję złoża strategicznego(4), 
  • zmiana ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym(5) (głównie poprzez art.  37na.)(6) oraz 
  • uchwała Rady Ministrów z 2022 ,,Polityka surowcowa państwa’’(7), która w swej treści zawiera wytyczne dotyczące planowania oraz gospodarowania surowcami. Uchwała ta zakłada istnienie celu głównego oraz ośmiu celów pobocznych, jakimi kierować ma się rząd w kwestiach realizowania polityki surowcowej. Celem głównym jest ,,Zapewnienie bezpieczeństwa surowcowego kraju poprzez zagwarantowanie dostępu do niezbędnych surowców (krajowych oraz importowanych) zarówno obecnie, jak i w perspektywie wieloletniej (…)”(8). Celami pobocznymi są: 
  • zapewnienie dostępu do surowców ze złóż kopalin;
  • poszukiwanie, rozpoznawanie oraz dokumentowanie złóż kopalin;
  • zapewnienie sprzyjających warunków prawnych dla obecnych i przyszłych inwestorów oraz rozwój i unowocześnienie branży geologiczno-górniczej;
  • ochrona złóż kopalin;
  • współpraca międzynarodowa w zakresie zabezpieczenia dostępu do surowców;
  • pozyskiwanie surowców ze złóż antropogenicznych oraz wspieranie rozwoju gospodarki o obiegu zamkniętym;
  • zapewnienie spójności strategii realizowanych przez spółki o istotnym znaczeniu dla gospodarki państwa oraz spółki realizujące misję publiczną z działaniami Głównego Geologa Kraju pełniącego funkcję Pełnomocnika Rządu do spraw Polityki Surowcowej Państwa;
  • upowszechnianie wiedzy.

Ponadto uchwała zawiera wykaz kopalin uznanych za strategiczne i krytyczne. 

Podsumowując, działania podjęte w ostatnich latach, zmierzające do uwypuklenia znaczenia bezpieczeństwa surowcowego oraz stworzenia kompleksowej polityki surowcowej należy ocenić pozytywnie. Niemniej brak kompleksowej koncepcji rozwoju kraju, rozumianej jako wytyczenie kierunków rozwoju infrastruktury oraz gospodarki na kolejne dziesięciolecia, może stawiać pod dużym znakiem zapytania badanie, ochronę złóż i późniejszą ich eksploatację, a w konsekwencji realizację przyjętej polityki surowcowej.

[1] Poprzednia koncepcja zagospodarowania przestrzennego z 2011 r. (M.P. 2012 poz. 252), została uchylona w 2020 r. ustawą  o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2020 poz. 1378). Obecnie tworzona jest ,,Koncepcja Rozwoju Kraju 2050’’, niemniej obecny stopień zaawansowania prac nad nią  można ocenić jako początkowy.

[2] B. Radwanek-Bąk, M. Nieć ,Wykorzystanie złóż kopalin w Polsce zagrożenia bezpieczeństwa surowcowego kraju, Przegląd Geologiczny, vol. 57, nr 7, 2009.

[3] https://infolupki.pgi.gov.pl/sites/default/files/czytelnia_pliki/1/biala_ksiega_zloz_kopalin.pdf.

[4] Niemniej definicja ta oraz procedura uznawania złoża za strategiczne budzą kontrowersje. Zob: https://instytutpgg.pl/index.php/2023/08/01/stanowisko-fundacji-instytut-prawa-geologicznego-i-gorniczego-im-prof-antoniego-agopszowicza-w-kwestii-nowelizacji-ustawy-prawo-geologiczne-i-gornicze/ (dostęp na 01.10.2023).

[5] USTAWA z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, (t.j. Dz.U. 2023 poz. 977).

[6] Dodany artykuł daje możliwość wystąpienia Rady Ministrów do wojewody o ,,wydanie zarządzenia w sprawie planu miejscowego dla inwestycji o szczególnym znaczeniu dla ochrony podstawowych interesów bezpieczeństwa Państwa lub gospodarki narodowej, o planowanych kosztach inwestycji wynoszących co najmniej 500 mln zł oraz liczbie nowych miejsc pracy wynoszącej co najmniej 50’’. Pewne wątpliwości może powodować użyte przez ustawodawcę nieostre sformułowania takie jak, o szczególnym znaczeniu, podstawowych interesów itd.

[7] UCHWAŁA NR 39 RADY MINISTRÓW z dnia 1 marca 2022 r. w sprawie przyjęcia „Polityki Surowcowej Państwa”, M.P. 2022 poz. 371.

[8] Tamże.

Mgr Michał Kowalski / 14.11.2023 r.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Polityka surowcowa państwa

Bezpłatne Electric Towers Podczas Złotej Godziny Zdjęcie z galerii

https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/electric-towers-podczas-zlotej-godziny-221012

Podejmując się zarysowania pojęcia polityki surowcowej można sformułować tezę, iż jest to jedna z polityk realizowanych przez państwo, której celem jest zapewnienie efektywnej gospodarki surowcami naturalnymi. Na pojęcie to składa się w szczególności: poszukiwanie, zabezpieczenie, wydobycie oraz przetwarzanie surowców. Należy mieć na względzie, że polityka surowcowa nie ogranicza się tylko do kopalin. W swym szerokim zakresie obejmuje ona również inne surowce naturalne, takie jak drewno, zasoby wodne itp. Ponadto polityka surowcowa jest nierozerwalnie związana z szeroko rozumianą polityką przemysłową, energetyczną, czy nawet handlową danego państwa. Stosując wyżej przywołaną definicję można stwierdzić, iż każde z państw realizuje w pewnym stopniu jakąś politykę surowcową. Niemniej stopień zorganizowania oraz zaangażowania środków państwa w jej prowadzeniu może być diametralnie różny, a wynika między innymi ze stopnia rozwoju gospodarczego kraju(1), bądź celów jakie państwo chce osiągnąć w najbliższym czasie(2). Stosując kryteria rozwoju można wyróżnić trzy podstawowe modele polityki surowcowej państw.

Typ pierwszy, najbardziej pierwotny. To polityka surowcowa o cechach  gospodarki rabunkowej. Polega ona na ,,wydarciu’’ przyrodzie surowca bez względu na koszty środowiskowe oraz społeczne. Częstokroć jest ona nastawiona na sprzedaż surowców za granicę w postaci nieprzetworzonej oraz ma charakter niezorganizowany, tzn. państwo nie realizuje zaplanowanej polityki, lecz wykorzystanie surowca ma charakter spontaniczny oraz podyktowany jest obecną koniunkturą na rynku krajowym i zagranicznym. Z tego względu trudno jest jej przypisać cechy polityki jako takiej, rozumianej jako realizacja pewnego długofalowego planu państwa. Przykładami krajów wpisujących się w ten model są: Madagaskar, DRK, Nigeria, czy też Polska lat 70./80. XX w.

Typ drugi, model mieszany. Charakteryzuje się tym, iż poza sama eksploatacją znaleźć tutaj można odnaleźć w nim elementy ochrony środowiska oraz ludności. W tym modelu da się już wyróżnić schemat długofalowego działania oraz ukierunkowania polityki na realizację konkretnych celów. Z pewną dozą ostrożności można stwierdzić, iż Polska jest aktualnie w takim właśnie stadium. 

Typ trzeci, model zaawansowany. Założenie to scharakteryzować można jako zaplanowany model polityki surowcowej z rozbudowanymi mechanizmami ochrony środowiska, ludności i planowania eksploatacji w następnych latach/dziesięcioleciach (np. złóż antropogenicznych). W tym modelu pozyskiwanie surowców nie jest celem samym w sobie, jak ma to  miejsce w modelu pierwszym. Tutaj surowce są przetwarzane i wchłaniane przez wysoko zaawansowaną gospodarkę (np. przemysł high-tech) i dopiero jako jej produkty są eksportowane. W tym modelu spada wydobycie surowców, które nazwać możemy podstawowymi dla przemysłu ciężkiego, takie jak żelazo, węgiel, itp. Wynika to głównie z kwestii ekonomicznych i środowiskowo-społecznych. 

  • Po pierwsze – w krajach tych przemysł ciężki nie odgrywa już tak wielkiej roli. 
  • Po drugie – państwa prowadzące ten typ polityki surowcowej wolą kupić tańszy surowiec od krajów znajdujących w fazie pierwszej, co podyktowane jest dużymi kosztami wydobycia w gospodarkach zaawansowanych oraz ochroną własnych zasobów. 

W państwach tych rośnie natomiast zapotrzebowanie oraz eksploatacja surowców potrzebnych w przemyśle zaawansowanych technologii, takich jak miedź, wolfram, kadm, lit, bizmut itp. Do tej grupy zaliczyć można takie państwa jak USA czy Niemcy.

Znając podstawowe modele polityki surowcowej może spróbować odpowiedzieć na następujące pytanie. Czym w przypadku Polski i nie tylko, należy się w kierować oraz jakie założenia powinny przyświecać polityce surowcowej? Należy pamiętać, że polityka surowcowa jest niezbędna w celu funkcjonowania państwa, tj. przemysłu, energetyki, budownictwa itd. W związku z tym jej zaplanowanie jest kluczowe w kwestii rozwoju gospodarczego, ale także w kwestii zapewniania surowcowego i energetycznego bezpieczeństwa państwa. Wydaje się więc, że główne postulaty jakie powinno realizować państwo i jego organy, można przedstawić następująco:

  • Po pierwsze – państwo musi wiedzieć jakimi surowcami może dysponować, z tego względu niezbędne są badania geologiczne oraz poszukiwanie złóż. 
  • Po drugie – państwo musi wiedzieć nie tylko jakie surowce są mu potrzebne w danym momencie, lecz również jakie będą mu potrzebne za rok, 10 bądź 20 lat. W aspekt ten wpisuje się podział na surowce kluczowe, strategiczne oraz krytyczne(3), których zasoby powinny być brane pod szczególną uwagą państwa(4).
  • Po trzecie – racjonalna polityka surowcowa nie może w sposób nieograniczony ingerować w środowisko naturalne, doprowadzając do jego degradacji.
  • W końcu państwo powinno zdać sobie sprawę z tego, iż polityką surowcową może wypływać realnie na kształt gospodarki narodowej. 

Podsumowując, polityka surowcowa państwa zależna jest od warunków miejscowych danego kraju, jego rozwoju oraz potrzeb gospodarczych. Zważywszy na doniosłą rolę jaką spełnia, ważne jest aby była spójna i długofalowa, tylko bowiem w taki sposób państwo, jest w stanie zmaksymalizować korzyści płynące z posiadanych surowców naturalnych.

(1) Polityka surowcowa zmieniać będzie się w zależności od tego na jakim etapie rozwoju gospodarczego jest dane państwo oraz jakie gałęzie gospodarki są najbardziej surowcowochłonne. Dla przykładu państwo A, stawiające na przemysł ciężki, potrzebować będzie takich surowców jak węgiel, żelazo, chrom, nikiel itp. Państwo B, którego gospodarka nakierowana jest na przemysł high-tech, potrzebować będzie więc takich surowców jak glin, wolfram, kadm, miedź itp.

(2) Np. ograniczenie emisyjności gospodarki i rozwój OZE.

(3) Kluczowe – ,,Niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki i zaspokojenia potrzeb życiowych społeczeństwa (…)’’. Strategiczne – ,,Surowce, które w niewystarczającym stopniu (min. 90%) pochodzą ze źródeł krajowych lub których możliwości zrównoważonego pozyskiwania z tych źródeł są ograniczone lub zagrożone (…)’’. Krytyczne – ,,Czyli takie kluczowe lub strategiczne surowce, których potencjał w zakresie odzyskiwania zarówno ze źródeł pierwotnych, jak i wtórnych, jest albo ograniczony albo istnieje bardzo duża trudność ich pozyskania, a możliwości ich substytucji są niewielkie (…)’’. zob. B. Radwanek-Bąk, K. Galos, M. Nieć ,Surowce kluczowe, strategiczne i krytyczne dla polskiej gospodarki, Przegląd Geologiczny, vol. 66, nr 3, 2018.

(4) B. Radwanek-Bąk, K. Galos , M. Nieć, dz.cyt.

Mgr Michał Kowalski / 07.11.2023 r.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Czas samej zadumy, czy może również czas refleksji? Rzecz o wypadkach górniczych w minionym roku.

https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/fotografia-krajobrazowa-brown-mountain-2405367/

Jutrzejszy dzień obchodzony jest w Polsce jako święto Wszystkich Świętych. Niejako przy okazji tego święta pragniemy jako Instytut przypomnieć o górnikach, którzy w mijającym czasie odeszli na tzw. “wieczną szychtę”. Jednak nie tylko, bowiem chcemy spojrzeć szerzej na problem wypadkowości w górnictwie. Z tej okazji przygotowaliśmy artykuł, w którym znajdziecie Państwo krótką analizę statystyk dotyczących wypadków w zakładach górniczych. Porównane zostały statystyki za rok 2023 (do 31.10.2023 r. włącznie – dane na godzinę 9:00) z analogicznymi danymi za okres 2022.

W zakresie danych korzystamy ze statystyk zamieszczonych na stronie internetowej Wyższego Urzędu Górniczego. Rozpoczniemy od bieżącej wypadkowości w górnictwie (aktualizowane na bieżąco dane za 2023 r.).

https://www.wug.gov.pl/bhp/biezaca_wypadkowosc_w_gornictwie (1)

Wypadki w górnictwie ze względu na stopień ich dolegliwości dla górników dzielimy na (liczba wypadków w 2023 r.):

  1. Śmiertelne (10)
  2. Ciężkie (6)
  3. Powodujące czasową niezdolność do pracy (1563)

Każdy wypadek jest oczywiście indywidualną tragedią, która niestety stanowi nieodłączny element towarzyszący działalności wydobywczej. Solidaryzujemy się z poszkodowanymi na skutek wszystkich wypadków, w szczególności ofiarami tych najtragiczniejszych. Szczęściem w nieszczęściu jest to, że wypadki śmiertelne oraz ciężkie łącznie stanowią w 2023 r. jedynie około 1% wszystkich wypadków w górnictwie i liczba ta spada. Życzymy sobie wszyscy rzecz jasna, aby nawet ten 1% nigdy już się nie utrzymał i aby doszło do całkowitej eliminacji tych zjawisk w polskim górnictwie. Służyć temu może postępująca automatyzacja w górnictwie i zastępowanie pracy ludzkiej pracą maszyn. Więcej na ten temat mogą Państwo przeczytać pod niniejszym linkiem: https://www.repozytorium.uni.wroc.pl/dlibra/publication/146917/edition/140342/content (2)

Rozróżniamy wypadki także ze względu na rodzaj działalności wydobywczej, w którym zaszły te zdarzenia (liczba wypadków wg klasyfikacji śmiertelne/ciężkie/powodujące czasową niezdolność do pracy). Są to kolejno:

  1. Górnictwo węgla kamiennego (5/2/1366)
  2. Górnictwo rud miedzi (2/4/127)
  3. Górnictwo odkrywkowe (3/0/39)
  4. Górnictwo otworowe i zakłady wykonujące roboty geologiczne (0/0/18)
  5. Pozostałe górnictwo (0/0/13)

Z powyższych danych wynika, że największą liczbę wypadków w górnictwie cechuje górnictwo węgla kamiennego. Wynika to oczywiście z charakteru polskiego górnictwa oraz wciąż stosunkowo dużego udziału węgla kamiennego w jego strukturze. Jednakże warto podkreślić, że o wiele bardziej brzemienne w skutkach wypadki górnicze, czyli śmiertelne i ciężkie, cechują w ujęciu procentowym zdecydowanie bardziej górnictwo rud miedzi. W górnictwie węgla kamiennego stanowią one łącznie jedynie około 0,5% wszystkich wypadków, podczas gdy w górnictwie rud miedzi wskaźnik ten wynosi około 4,7% całości. Jeszcze wyższy wskaźnik wypadków śmiertelnych oraz ciężkich notujemy w górnictwie odkrywkowym – około 7,7% – co wskazuje, że pozostaje ono obok górnictwa rud miedzi na czele niechlubnej klasyfikacji wypadków śmiertelnych oraz ciężkich w 2023 r.

Statystyki Wyższego Urzędu Górniczego dzielą też wypadki ze względu na to, czy poszkodowanym (ofiarą) był członek załogi własnej danego zakładu górniczego, czy też osoba delegowana przez tzw. firmy usługowe. Podział ten w niniejszym wpisie jednak szerzej nie został opisany ze względu na jego ograniczone ramy.

Przejdziemy teraz do porównania ww. statystyk z danymi archiwalnymi za 2022 r.

https://www.wug.gov.pl/bhp/statystyki_archiwalne_2022 (3)

Wypadki w górnictwie ze względu na stopień ich dolegliwości dla górników dzielimy na (liczba wypadków w 2022 r.):

  1. Śmiertelne (36) – dane za 12 miesięcy 2022 r. mówią aż o 36 wypadkach śmiertelnych, natomiast dane za 10 miesięcy 2023 r. wskazują na duży spadek do liczby 10 wypadków śmiertelnych, co w ujęciu stosunkowym (porównanie uwzględniające badanie równoważnego okresu czasu) wskazuje na 3-krotne zmniejszenie ich liczby w tym roku, co należy uznać za pozytywny trend.
  2. Ciężkie (12) – tutaj podobnie jak w przypadku wypadków śmiertelnych mamy do czynienia z trendem spadkowym, który w odniesieniu do wypadków ciężkich wynosi aktualnie 40%.
  3. Powodujące czasową niezdolność do pracy (2043) – również w tym zakresie można zauważyć, że liczba wypadków w 2023 r. zmniejszyła się względem analogicznego wskaźnika wypadkowości w 2022 r., jednakże spadek ten jest dużo mniej spektakularny, bo raptem o około 8%.

Należy wysnuć wniosek, że rok 2023 na ten moment jest w porównaniu do 2022 r. “bezpieczniejszy” dla polskiego górnictwa. W szczególności cieszy fakt, że spadki są najbardziej widoczne w liczbie wypadków śmiertelnych i ciężkich.

Natomiast pod względem rodzaju działalności wydobywczej, w którym zaszły wypadki górnicze (liczba wypadków wg klasyfikacji śmiertelne/ciężkie/powodujące czasową niezdolność do pracy) statystyki w 2022 r. przedstawiają się następująco:

  1. Górnictwo węgla kamiennego (28/12/1532)
  2. Górnictwo rud miedzi (2/0/172)
  3. Górnictwo odkrywkowe (5/0/45)
  4. Górnictwo otworowe i zakłady wykonujące roboty geologiczne (0/0/28)
  5. Pozostałe górnictwo (1/0/13)

W większości przypadków odnotowujemy w 2023 r. spadki względem 2022 r. w rozbiciu na poszczególne działy górnictwa. Szczególnie zauważalny i cieszący jest spadek liczby wypadków śmiertelnych i ciężkich w odniesieniu do górnictwa węgla kamiennego. Z 28 wypadków śmiertelnych oraz 12 ciężkich w 2022 r. na chwilę obecną statystyki w 2023 r. spadły odpowiednio do 5 i 2 wypadków. Są jednak wyjątki. Przykładowo w 2022 r. w górnictwie rud miedzi odnotowano 2 wypadki śmiertelne i żadnego ciężkiego. Natomiast w ciągu 10 miesięcy 2023 r. mamy tam do czynienia również z dwoma wypadkami śmiertelnymi, jednak niestety należy do tego doliczyć także cztery wypadki ciężkie.

Podsumowując – życzymy sobie, aby tendencja spadkowa w zakresie wypadków górniczych została utrzymana i pogłębiona w odniesieniu do każdego rodzaju wypadku, ze szczególnym uwzględnieniem wypadków śmiertelnych oraz ciężkich, jak również w zakresie wszelkich rodzajów górnictwa. Należy pamiętać, że doniosłą rolę w wypadkach odgrywają zagrożenia górnicze, które nieodłącznie towarzyszą działalności wydobywczej. Specyfika zagrożeń górniczych różni się w zależności od zakładu górniczego. Z innymi zagrożeniami mamy do czynienia w górnictwie podziemnym rud miedzi czy węgla kamiennego, jeszcze inne występują w górnictwie odkrywkowym oraz otworowym. Dlatego też w celu dokładnego zbadania tej tematyki zachęcamy przy okazji do zapoznania się z innym naszym artykułem dotyczącym zagrożeń górniczych, który jest dostępny pod niniejszym linkiem: https://instytutpgg.pl/index.php/2023/08/21/zagrozenia-gornicze-systematyzacja-zagrozen-gorniczych/ 

  1. https://www.wug.gov.pl/bhp/statystyki_wypadkow 
  2. J. Kołecki, Charakterystyka zagrożeń górniczych w polskim prawie – wybrane aspekty, Wrocław 2023, s. 155.

Link do publikacji: https://www.repozytorium.uni.wroc.pl/dlibra/publication/146917/edition/140342/content

  1. https://www.wug.gov.pl/bhp/statystyki_wypadkow 

Mgr Jakub Kołecki / 31.10.2023 r.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Podsumowanie II OKN pt. “Współczesne wyzwania prawa geologicznego i górniczego”

Szanowni Państwo,

dnia 20 października 2023 roku w godzinach 9:00 – 15:00 na platformie MS Teams odbyła się druga już edycja Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej pt. „Współczesne wyzwania prawa geologicznego i górniczego”!

Konferencja została zorganizowana przez Fundację – Instytut Prawa Geologicznego i Górniczego im. prof. Antoniego Agopszowicza z siedzibą we Wrocławiu, Instytut Nauk Administracyjnych na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, Instytut Nauk Geologicznych na Wydziale Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska Uniwersytetu Wrocławskiego, Kancelarię Prawniczą „Amadeus” we Wrocławiu oraz przez Studenckie Koło Naukowe Prawa Górniczego działające przy Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego.

Patronat nad konferencją objęły czasopisma: „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” oraz „Palestra – Pismo Adwokatury Polskiej”.

Konferencję zainaugurował mgr Dominik Kowal – Prezes Fundacji „Instytut Prawa Geologicznego i Górniczego im. prof. Antoniego Agopszowicza”, który przywitał wszystkich gości. Słowo wstępne wygłosili: dr hab. Jerzy Korczak, prof. UWr, Dyrektor Instytutu Nauk Administracyjnych, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, dr Witold Małecki z Zakładu Publicznego Prawa Gospodarczego WPAiE UWr, r.pr. Hubert Schwarz z Kancelarii Prawniczej „Amadeus” we Wrocławiu oraz adw. dr Michał Bieniak, Redaktor Naczelny czasopisma „Palestra – Pismo Adwokatury Polskiej”.

W Konferencji wzięli udział przedstawiciele doktryny oraz praktyki prawa geologicznego i górniczego z całej Polski. Obecni byli reprezentanci uniwersytetów, Ministerstwa Klimatu i Środowiska, KGHM Polska Miedź S.A., okręgowych urzędów górniczych, kancelarii prawnych, jak również absolwenci, studenci oraz pasjonaci górnictwa.

Przebieg Konferencji został podzielony na 5 paneli. Tematyka była różnorodna, zarówno o charakterze krajowym, jak też międzynarodowym i transgranicznym. W wystąpieniach poruszone zostały tematy związane z tegoroczną nowelizacją Ustawy – Prawo geologiczne i górnicze, robotami geologicznymi, wydobyciem surowców, problematyką gmin górniczych, cła węglowego, wstrzymania wykonania decyzji o uwarunkowaniach środowiskowych, urzędów górniczych w Republice Czeskiej, zastosowania przepisów o administracyjnych karach pieniężnych do opłaty podwyższonej w polskim prawie geologicznym i górniczym oraz rekultywacją gruntów poeksploatacyjnych jako warunkiem zmiany oznaczenia użytku kopalnego w ujęciu orzeczniczym. Pod koniec Konferencji był czas na zadawanie pytań Prelegentom.

Konferencja cieszyła się bardzo dużym zainteresowaniem, gdyż w szczytowym momencie tego wydarzenia wzięły udział 272 osoby! Natomiast w całym przebiegu Konferencji uczestniczyło 446 osób! Można więc wysnuć wniosek, że frekwencja w bieżącej edycji była około 3 razy większa niż rok temu w pierwszej edycji 😊

W imieniu organizatorów bardzo dziękujemy za udział wszystkim Prelegentom, Patronom, Współorganizatorom oraz Uczestnikom Konferencji! Już dziś zapraszamy do udziału w kolejnej edycji, która odbędzie się jesienią przyszłego roku. Jej termin zostanie doprecyzowany na początku 2024 roku. 

Zachęcamy do odwiedzenia strony internetowej Instytutu (www.instytutpgg.pl) oraz do zaobserwowania naszych mediów społecznościowych.

#fundacja, #instytut, #polskiegórnictwo, #mininglaw, #prawogeologiczneigórnicze, #konferencja, #współczesnewyzwaniaprawageologicznegoigórniczego

Mgr Adam Kubiczek / 24.10.2023 r.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Harmonogram II Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej pt. “Współczesne wyzwania prawa geologicznego i górniczego”

Szanowni Państwo,

wielkimi krokami zbliża się II Ogólnopolska Konferencja Naukowa pt. “Współczesne wyzwania prawa geologicznego i górniczego”! Zapraszamy do udziału w Konferencji już w najbliższy piątek 20 października 2023 r., w godzinach od 9:00 do 15:00.

Konferencja odbędzie się w formie zdalnej za pośrednictwem aplikacji MS Teams. Link do spotkania konferencyjnego poniżej:

https://teams.microsoft.com/l/meetup-join/19%3arMye2F0NIGevl4RmY0ct-s3pTRYdwBHZC5Ldn8aHzac1%40thread.tacv2/1681489864572?context=%7b%22Tid%22%3a%222b71bef9-3b13-4432-b5f4-1f5ac2278d0c%22%2c%22Oid%22%3a%22211eba01-9433-465a-af2d-4df00be70e97%22%7d

Konferencja jest wydarzeniem otwartym, a udział w niej jest całkowicie wolny od opłaty konferencyjnej.

Szczegółowy harmonogram wydarzenia znajdziecie poniżej:

Serdecznie zapraszamy! 😃

#instytutpgg #prawogeologiczneigórnicze #konferencja #współczesnewyzwaniaprawageologicznegoigórniczego

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Programy i propozycje wyborcze dotyczące polskiego górnictwa – wybory parlamentarne 2023

Drodzy Czytelnicy, w dzisiejszym wpisie zajmiemy się nieco luźniejszym tematem w postaci przedstawienia programów wyborczych w zakresie energetyki i górnictwa wszystkich ugrupowań politycznych, które zarejestrowały swoje komitety wyborcze na poziomie ogólnopolskim w nadchodzących wyborach parlamentarnych.

 

Zanim jednak przejdziemy do szczegółowej analizy wspomnianych propozycji, powinniśmy wpierw unaocznić sobie największe wyzwania i problemy obecnego górnictwa w Polsce. Przede wszystkim problemy te związane są z zagadnieniami klimatycznymi oraz nierozerwalnie z nimi połączoną transformacją energetyczną, a także zagadnieniami gospodarczymi czy infrastrukturalnymi (np. w postaci sieci przesyłowych) czy też dotyczącymi rentowności określonych przedsięwzięć. Wszystkie te wyzwania stawiane całej branży górniczej pozwalają nam na dokonanie wyodrębnienia katalogu otwartego zagadnień z nimi związanych. Są to, m. in.:

  • Regulacje Unii Europejskiej w postaci pakietu “Fit for 55” zakładającego w pierwszej kolejności redukcję gazów cieplarnianych do 2030 roku, a przede wszystkim osiągnięcie celu neutralności klimatycznej do 2050 roku. Jednak najbardziej interesujące z punktu widzenia polskiego górnictwa węglowego w tym zakresie są tzw. opłaty za emisje polegające mniej więcej na tym, że ten, kto emituje ponad przewidziany próg, płaci.
  • Konieczność wprowadzenia regulacji krajowych ułatwiających obywatelom płynne i realne (możliwie tanie) przejście na źródła odnawialnej energii w krótkim wymiarze czasowym z jednoczesnym uwzględnieniem długiego wymiaru czasowego w postaci zaplanowanej transformacji systemowej.
  • Modernizacja obecnego statusu górników węglowych jako grupy zawodowej. Kwestie programowe takie jak pomoc w przebranżowieniu się czy umożliwienie nabycia nowych kompetencji pozwalających dostosować się do nadchodzących zmian.
  • Modernizacja infrastruktury, a w szczególności sieci przesyłowych i dostosowanie ich do odbioru i redystrybucji nowych źródeł energii.
  • Przygotowanie planu konserwacji, rekultywacji czy rewitalizacji terenów należących do obecnie działających kopalni, które zostaną wygaszone.

Jak do powyższego mają się programy obecnych ugrupowań ubiegających się o głosy obywateli w nadchodzących wyborach? Sprawdźmy sami. 

Program Koalicji Obywatelskiej:

  • konkret 62: Obniżenie kosztów prowadzenia gospodarstw poprzez zapewnienie wsparcia dla inwestycji w biogazownie, farmy fotowoltaiczne oraz pompy ciepła;
  • konkret 82: Powołanie Ministerstwa Przemysłu z siedzibą na Śląsku;
  • konkret 84: Przywrócenie korzystnych zasad rozliczania produkowanej energii dla prosumentów – niższe rachunki za prąd dla inwestujących w fotowoltaikę;
  • konkret 85: Umożliwienie stworzenia 700 lokalnych wspólnot energetycznych generujących własny, tańszy prąd;
  • konkret 86: Złożenie projektu ustawy odblokowującej możliwość rozwoju energetyki wiatrowej na lądzie (zmniejszenie odległości do 500 m) z jasnymi i szybkimi regułami wydawania decyzji o budowie i przyłączeniu. Lokalne społeczności otrzymają 5% przychodów ze sprzedaży energii;
  • konkret 87: Zamrożenie cen gazu w 2024 r. dla gospodarstw domowych i odbiorców wrażliwych na poziomie cen z 2023 r.; 
  • Konkret 88: Przedstawienie szczegółowego planu transformacji energetycznej, która umożliwi ograniczenie emisji CO2 o 75% do 2030 roku. Przyspieszenie rozwoju niskoemisyjnych źródeł energii (OZE i energetyki jądrowej). Opracowanie założenia dla spójnego programu rozwoju energetyki jądrowej oraz precyzyjne określenie sposób jego finansowania.

Program Prawa i Sprawiedliwości:

  • Zwiększenie mocy produkcyjnych polskiej energetyki opartej o atom uzupełniany OZE z rezerwą w postaci energetyki węglowej;
  • Ochrona górnictwa węglowego;
  • Utworzenie narodowej agencji bezpieczeństwa energetycznego, która ma przejąć koszty wytworzenia energii elektrycznej z węgla;
  • Przebudowę systemu infrastruktury energetycznej w sferze prawnej oraz technicznej;
  • Likwidacja ubóstwa energetycznego.

Program Trzeciej Drogi

W przypadku postulatów Trzeciej Drogi dotyczących przyszłości górnictwa, transformacji energetycznej i walki ze zmianami klimatycznymi, to również znajdują się wśród nich jedynie gwarancje, z których tylko jedna dotyczy stricte sektora energetycznego. W skrócie, postulat ten zakłada, że obywatele będą mogli w łatwiejszy sposób produkować energię na własne potrzeby, w myśl hasła: “Mój dom moją elektrownią”, a także będą mogli oni kupować energię bezpośrednio od wytwórcy.

Program Lewicy:

  • Uproszczenie przepisów prawnych dotyczących produkcji energii z OZE;
  • Oparcie mixu energetycznego o atom + OZE;
  • Ustanowienie tańszej taryfy energetycznej;
  • Rozwój programów modernizacji energetycznej gospodarstw domowych;
  • Utworzenie europejskiej unii energetycznej zacieśniające współpracę pomiędzy krajami UE w celu płynniejszego i wydajniejszego przejścia przez transformację energetyczną;
  • Zwiększenie efektywności energetycznej.

Program Konfederacji:

  • Wypowiedzenie warunków Europejskiego Zielonego Ładu;
  • Zawieszenie handlu emisjami (ETS);
  • Urynkowienie OZE;
  • Utrzymanie węgla jako głównego paliwa energetycznego;
  • Budowa źródeł energii opartej na geotermii;
  • Rozwój energetyki jądrowej z budową własnych zakładów produkcji paliwa jądrowego.

Program Bezpartyjnych Samorządowców:

  • Decentralizacja systemu energetycznego;
  • Wykorzystanie drewna jako masowego  surowca do ogrzewania domów;
  • Rozwój energetyki atomowej;
  • Rozwój energetyki wodorowej;
  • Rozwój OZE.

Program Polska Jest Jedna

  • Oparcie polskiej suwerenności energetycznej oraz rozwoju gospodarczego o krajowe zasoby surowców naturalnych: (WĘGLA, ŹRÓDEŁ GEOTERMALNYCH);
  • Powstrzymanie likwidacji polskich kopalń;
  • Uruchomienie nowoczesnych technologii eksploatacji i gazyfikacji węgla;
  • Przywrócenie szkolnictwa górniczego oraz liceów zawodowych;
  • Odtworzenie i budowa nowych kopalń;
  • Przebudowa systemu energetycznego na model PER: Polskiej Energetyki Rozproszonej;
  • Wsparcie samorządów przy budowie i modernizacji lokalnych ciepłowni na odbiór i dystrybucję energii ze źródeł geotermalnych.

W tym miejscu zakończymy. Mam nadzieję, że przybliżyliśmy nieco Państwu programy wyborcze dotyczące energetyki i górnictwa, które zostały zaproponowane przez komitety ogólnopolskie biorące udział w wyborach parlamentarnych. Należy jednak pamiętać, że w większości są to hasła wyborcze, które prawdopodobnie ciężko będzie wprowadzić w życie. Większość z nich nie odzwierciedla bowiem możliwości gospodarczych, czasowych, technologicznych, czy społecznych. Koszty przedsięwzięcia jakim jest transformacja energetyczna idą w miliardy złotych, natomiast polska energetyka w dalszym ciągu jest przestarzała, ma spore braki regulacyjne i techniczne. Ocenę tych kwestii pozostawiamy oczywiście każdemu do prywatnej analizy. Natomiast my zwracamy uwagę, że w kwestii tak strategicznych sektorów jak górnictwo czy energetyka najlepszy byłby oczywiście polityczny konsensus i wypracowanie długofalowej polityki, konsekwentnie realizowanej „ponad podziałami”. Rzecz jasna nie namawiamy na kogo głosować, zachęcamy natomiast do tego, aby w ogóle iść na wybory i oddać głos.

Mgr Michał Krawczyk / 10.10.2023 r.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Zagrożenia górnicze – #2 Zagrożenie metanowe w zakładach górniczych

Zagrożenie metanowe jest jednym z najbardziej znamiennych zagrożeń górniczych występujących w górnictwie podziemnym. Biorąc pod uwagę typ zakładów górniczych oraz rodzaj wydobywanych w nich kopalin, jest ono charakterystyczne przede wszystkim dla podziemnych zakładów górniczych wydobywających węgiel kamienny. 

Normatywnym tego wyrazem jest przepis § 8 ust. 1 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych (Dz. U. z 2021 r. poz. 1617) (dalej: r.z.n.z.g.), ustalający w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny cztery kategorie zagrożenia metanowego. Natomiast przepisy § 9 ust. 1 oraz § 10 ust. 1 r.z.n.z.g. odnoszące się do podziemnych zakładów górniczych wydobywających odpowiednio rudy metali nieżelaznych oraz sól ustalają dwie kategorie zagrożenia metanowego.

Podstawowym kryterium jego występowania jest możliwość powstania w atmosferze kopalnianej stężenia metanu, które może spowodować wytworzenie się mieszaniny beztlenowej, zapalenie metanu lub też wybuch metanu, stwarzając niebezpieczeństwo dla pracowników lub ruchu zakładu górniczego (§ 7 r.z.n.z.g.). Metan (CH4) jest gazem o właściwościach wybuchowych. Dlatego też kluczową rolę przy zapobieganiu występowaniu tego zagrożenia odgrywa przewietrzanie wyrobisk górniczych(2). 

https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/szara-metalowa-wieza-na-szczycie-domu-723905/

Co ważne, można wysnuć wniosek, że im głębiej prowadzona jest eksploatacja górnicza w kopalniach węgla kamiennego, tym większe jest zagrożenie wybuchem metanu ze względu na większą metanonośność skał. Jak wskazała w 2011 r. Pani Sylwia Jarosławska-Sobór, rzeczniczka Głównego Instytutu Górnictwa: “Wzrost zagrożenia metanowego jest wynikiem prowadzenia eksploatacji podziemnej na coraz większej głębokości w otoczeniu coraz bardziej metanowego złoża, przy wzrastającej koncentracji wydobycia, co przyczyniło się do skumulowania strumienia metanu wydzielającego się do kopalń z mniejszej liczby ścian, a tym samym do wzrostu ich metanowości”(3).

Z zagrożeniem tym spotykają się górnicy pracujący w kopalniach węgla kamiennego, które obecnie położone są głównie na Górnym Śląsku, a także na Lubelszczyźnie. W przeszłości również zagrożenie to dawało się we znaki górnikom w Zagłębiu Wałbrzyskim. 

Odsyłamy również do statystyki występowania tych zagrożeń, którą możecie Państwo znaleźć pod niniejszym linkiem:  https://nettg.pl/gornictwo/186388/gornictwo-coraz-glebsze-wydobycie-przeklada-sie-na-zagrozenie-metanowe 

(1) J. Kołecki, Charakterystyka zagrożeń górniczych w polskim prawie – wybrane aspekty, Wrocław 2023, s. 155.

(2) P. Strzałkowski, Górnictwo ogólne, Gliwice 2015, s. 229.

(3) https://www.rp.pl/biznes/art6699161-metan-wrog-gornikow 

Mgr Jakub Kołecki, 03.10.2023 r.

Opublikowano przez — Dodaj komentarz

Starosta jako organ koncesyjny w polskim prawie geologicznym i górniczym

W dzisiejszym artykule skupimy się na staroście jako organie koncesyjnym w prawie geologicznym i górniczym. Niniejszym artykułem otwieramy serię poświęconą koncesjom na wydobywanie kopalin ze złóż, niemniej jednak z pominięciem koncesji na poszukiwanie, rozpoznawanie oraz wydobywanie węglowodorów ze złóż które będą omówione w oddzielnej serii artykułów.

Naruszenie koncesji geologicznej – Sozosfera - ochrona środowiskahttps://sozosfera.pl/prawo/naruszenie-koncesji-geologicznej-i-szansa-na-poprawe-przed-jej-cofnieciem/

Na wstępie należy nadmienić, że wydobywanie kopalin ze złóż jest co do zasady działalnością koncesjonowaną. Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 2 p.g.g. działalność w zakresie wydobywania kopalin ze złóż może być wykonywana po uzyskaniu koncesji. Co do właściwości rzeczowej organów koncesyjnych, zgodnie z art. 22 ust. 1 p.g.g. koncesji na wydobywanie kopalin o których mowa w art. 10 ust. 1 p.g.g. (tj. złoża objęte własnością górniczą która z mocy prawa przysługuje Skarbowi Państwa, m.in. złoża węgla kamiennego, węgla brunatnego lub gazów szlachetnych, a od dnia 28 października 2023 r. również wodór[1]) udziela minister właściwy do spraw środowiska. Stosownie do art. 22 ust. 4 p.g.g., w zakresie nieokreślonym w ust. 1 i 2 tego przepisu, koncesji na wydobywanie kopalin ze złóż udziela marszałek województwa.

Przechodząc już do tematu niniejszego artykułu, art. 22 ust. 2 p.g.g. uregulował właściwość rzeczową starosty jako organu koncesyjnego. Zgodnie z ww. przepisem, „koncesji na wydobywanie kopalin ze złóż, jeżeli jednocześnie są spełnione następujące wymagania: 
1) obszar udokumentowanego złoża nieobjętego własnością górniczą nie przekracza 2 ha, 
2) wydobycie kopaliny ze złoża w roku kalendarzowym nie przekroczy 20 000 m3, 
3) działalność będzie prowadzona metodą odkrywkową bez użycia środków strzałowych
– udziela starosta”.

Istotnie w kontekście ww. przepisu należy nadmienić, że przez starostów rozumie się również prezydentów miast na prawach powiatu (art. 7 ust. 2 pkt 2 p.g.g.). Z art. 22 ust. 2 p.g.g. w pierwszej kolejności można wyinterpretować, że bez wątpienia złoże, które jest przedmiotem koncesji udzielonej przez starostę nie może być objęte własnością górniczą, a zatem przedmiotem koncesji udzielonej przez starostę nie może być żadne złoże wskazane przez ustawodawcę w art. 10 ust. 1 p.g.g. (tj. złoża węglowodorów, węgla kamiennego, metanu występującego jako kopalina towarzysząca, węgla brunatnego, rud metali z wyjątkiem darniowych rud żelaza, metali w stanie rodzimym, rud pierwiastków promieniotwórczych, siarki rodzimej, soli kamiennej, soli potasowej, soli potasowo-magnezowej, gipsu i anhydrytu, kamieni szlachetnych, pierwiastków ziem rzadkich, gazów szlachetnych, od 28.10.2023 r. również wodoru). 

Kolejnym ze wskazanych przez ustawodawcę kryteriów warunkującym uzyskanie koncesji od starosty jest wymóg, aby obszar udokumentowanego złoża nie przekraczał 2 ha. Jak wskazuje się w doktrynie, samo złoże oczywiście może być znacznie rozleglejsze, niemniej jednak pozostanie to bez wpływu na możliwość uzyskania koncesji starostowskiej. Istotne jest aby obszar rozpoznanego i udokumentowanego złoża (bądź jego części) nie przekraczał 2 ha[2].

Szczególną uwagę zwrócić należy również na pojęcie obszaru wskazane przez ustawodawcę w art. 22 ust. 1 pkt 1 p.g.g., bowiem złoże zajmuje przestrzeń określoną trzema współrzędnymi, toteż nie posiada ono powierzchni ale objętość. Wobec tego chodzi tutaj w rzeczywistości o powierzchnię zrzutu złoża (jako bryła) na płaszczyznę[3]. Ważną kwestią zdaje się być sposób wyznaczenia granic takiego złoża. Jak wskazuje chociażby H. Schwarz, powierzchnia taka powinna być wytyczona wg granic prowadzonych po punktach wyznaczonych pozytywnymi odwiertami, chyba że dokumentacja geologiczna złoża kopaliny ustanawia inne granice[4]. 

Co ważne, ustawodawca wskazał również, że starosta może wydać koncesję na wydobycie tylko w przypadku, gdy będzie ono prowadzone metodą odkrywkową. Takie brzmienie przepisu zdecydowanie zawęża katalog kopalin mogących stanowić przedmiot koncesji starostowskiej. Oczywiście wyłączenie to dotyczy kopalin objętych własnością górniczą, które wydobywane są metodą odkrywkową (np. węgla brunatnego, rud metali czy kamieni szlachetnych – np. diament). Wobec tego do przykładowych kopalin wydobywanych metodą odkrywkową, niestanowiących przedmiotu własności górniczej, i mogących być wydobywanymi w oparciu o koncesję starostowską zaliczyć można np. piasek, żwir lub torf[5].

W art. 22 ust. 2 pkt 3 p.g.g. ustawodawca wykluczył również możliwość stosowania do takiego wydobycia środków strzałowych. Stosownie do art. 6 ust. 1 pkt 14 p.g.g. środkami strzałowymi są materiały wybuchowe w rozumieniu ustawy z dnia 21 czerwca 2002 r. o materiałach wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego[6]. Natomiast zgodnie z art. 3 pkt 11 p.g.g. przez materiały wybuchowe należy rozumieć grupy materiałów i przedmiotów niebezpiecznych wydzielone na podstawie dominującego zagrożenia, określone w załączniku A[7]. Taka redakcja przepisu wyklucza jednak możliwość wydobywania kopalin, w oparciu o koncesję wydaną przez starostę, które co prawda nie podlegają własności górniczej, ale ich wydobycie nie jest możliwe lub znacznie utrudnione bez wykorzystania materiałów wybuchowych[8].

Należy również wspomnieć o mniejszych rygorach formalnoprawnych które musi spełniać przedsiębiorca wnioskujący o koncesję starosty. Jak wskazuje chociażby A. Lipiński, przedsiębiorca prowadzący wydobycie na podstawie koncesji starosty, nie ma obowiązku sporządzania planu ruchu zakładu górniczego. We wniosku koncesyjnym wystarczające będzie określenie przewidywanego sposobu prowadzenia ruchu zakładu górniczego, a także jego likwidacji[9]. Jednocześnie nie zwalnia to jednak takiego przedsiębiorcy np. z obowiązku załączenia do wniosku koncesyjnego dowodu istnienia tytułu prawnego przysługującego wnioskodawcy do nieruchomości gruntowej, w granicach której ma być wykonywana zamierzona działalność w zakresie wydobywania kopaliny metodą odkrywkową, lub dowód przyrzeczenia jego ustanowienia[10].

Ponadto, stosownie do art. 23 ust. 3 p.g.g., udzielenie koncesji przez starostę wymaga opinii marszałka województwa[11].

Jak widać koncesja na wydobycie kopalin ze złóż przyznawana przez starostę ma swoje zalety. Można do nich niewątpliwie zaliczyć m. in. brak wymagań formalnych charakterystycznych dla pozostałych rodzajów koncesji (dla koncesji marszałkowskich i ministerialnych) związanych z brakiem konieczności przedłożenia planu ruchu zakładu górniczego, czy z uwagi na wymogi wskazane w art. 22 ust. 2 p.g.g. brak konieczności posiadania dużych zasobów materialnych i ekonomicznych jak w przypadku ubiegania się o koncesje na prowadzenie znacznie większego zakładu górniczego. Z drugiej jednak strony krytycznie należy odnieść się do dosyć ograniczonych możliwości związanych z wymogami wskazanymi przez ustawodawcę, co do katalogu możliwych do wydobywania na podstawie koncesji starosty kopalin, który jest dosyć wąski i w praktyce ogranicza się w większości przypadków do piasku, żwiru i torfu. Trudno też zaaprobować wymóg, aby udokumentowane i rozpoznane złoże w granicach którego będzie prowadzone wydobycie nie przekraczało obszaru 2 ha. Niemniej jednak w ostateczności do obecnego brzmienia art. 22 ust. 2 p.g.g. należy odnieść się umiarkowanie pozytywnie.

Serdecznie zapraszamy do śledzenia dalszych artykułów, w których będziemy zgłębiać tajniki koncesji w polskim prawie geologicznym i górniczym.

[1] Z dniem 28 października 2023 r. w życie wchodzi ustawa z dnia 16 czerwca 2023 r. o zmianie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze oraz niektórych innych ustaw, zgodnie z którą do kopalin objętych własnością górniczą należeć będzie wodór.
[2] H. Schwarz, Prawo Geologiczne i Górnicze. Komentarz. Tom I, Legalis 2023.
[3] Ibidem.
[4] Ibidem.
[5] https://www.pgi.gov.pl/muzeum/kopalnia-wiedzy-1/10452-surowce-mineralne-polski.html?start=1 [dostęp 25.09.2023].
[6] Dz. U. z 2022 r. poz. 2378 z późn. zm.
[7] W tym przypadku mowa o załączniku A do Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzona w Genewie w dniu 30 września 1957 r. (tj. Dz. U z 1975 r., nr 35, poz. 189).
[8] Do takich kopalin zaliczyć można m.in. piaski szklarskie czy dolomity.
[9] A. Lipiński, Prawne podstawy geologii i górnictwa, Warszawa 2019 , str. 94.
[10] Jako przykład takiego przyrzeczenia, A. Lipiński wskazuje umowę przedwstępną zobowiązującą np. do zawarcia umowy najmu z właścicielem nieruchomości gruntowej w celu prowadzenia na niej wydobycia.
[11] Od 28 października 2023 r., koncesja taka wymagać będzie opinii marszałka województwa ze względu na miejsce wykonywanej działalności oraz opinii organu nadzoru górniczego w zakresie o którym mowa w art. 32 ust. 5 p.g.g (tj. w zakresie sposobu prowadzenia ruchu zakładu górniczego oraz sposobu likwidacji zakładu górniczego).

Mgr Kamil Kozyra/ 26.09.2023 r.