W dzisiejszym artykule zaprezentujemy temat prawa atomowego w Unii Europejskiej. Problematyka ta jest kolejnym artykułem w ramach kampanii naszej Fundacji pt. „Postęp Atomowy”. Stanowi również nawiązanie do zeszłotygodniowego artykułu, który dotyczył międzynarodowego prawa atomowego. Dziś z kolei prawo unijne – mające z jednej strony zawężony od prawa międzynarodowego zasięg terytorialny, jednak nadal posiadający, podobnie jak prawo międzynarodowe, charakter ponadnarodowy, co odróżnia te gałęzie prawa od uregulowań prawa krajowego.
Jak już wspomniano, oprócz międzynarodowych norm prawa atomowego, wpływ na system krajowych regulacji prawnych w Europie w tej dziedzinie prawa ma również prawo nuklearne Unii Europejskiej. Podstawowym aktem europejskiego prawa atomowego, który posiada rangę prawa pierwotnego Unii Europejskiej, tj. będącym podstawowym źródłem prawa UE, jest Traktat w sprawie ustanowienia Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (SESAE), który został podpisany przez sześć państw założycielskich 25 kwietnia 1957 r., a wszedł w życie 1 stycznia 1958 r. Polska, przystępując do Unii Europejskiej, stała się jednocześnie członkiem Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej i przyjęła na siebie zobowiązania wynikające z członkostwa w tej Wspólnocie[1].
Euratom posiada osobowość prawną zgodnie z art. 184 Traktatu ustanawiającym Euratom. Euratom jest osobnym podmiotem prawnym, który działa równolegle z Unią Europejską. Jak już wspomniano, Traktat ustanawiający Euratom, ma charakter prawa pierwotnego, podobnie jak Traktat o Unii Europejskiej i Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Pomimo formalnej niezależności obu podmiotów, a więc Unii Europejskiej i Euratomu, obu organizacji nie można od siebie oddzielić. Traktaty Założycielskie, Traktat Euratom, Traktat o Unii Europejskiej i Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (są ze sobą powiązane), gdyż traktaty odnoszą się do siebie nawzajem oraz znaczenie ma fakt, że Euratom i Unia Europejska mają wspólne instytucje. Euratom, pomimo szybkiego rozwoju UE, jest organizacją dosyć stabilną[2]. Wynika to przede wszystkim z ostrożności w podejściu państw członkowskich do regulacji prawa nuklearnego, dużą wrażliwością w tym obszarze. Innymi czynnikami są w szczególności: wysoki stopień autonomii, jaką Traktat Euratom pozostawia państwom członkowskim oraz elastyczność samego tekstu umowy.
Celem Euratomu, zgodnie z Traktatem, jest „wspieranie postępów w dziedzinie energii jądrowej”. W szczególności, ma on na celu, w ramach wspólnego rynku energii jądrowej, zapewnienie bezpieczeństwa dostaw dla wszystkich krajów UE, rozwój badań, a także ustanowienie systemu nadzoru nad pokojowym wykorzystaniem materiałów jądrowych przeznaczonych do użytku cywilnego, zapewniającego wysokie wspólne standardy w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa[3].
Oprócz wspomnianego prawa pierwotnego, również prawo wtórne Unii reguluje materię prawa atomowego. Są to przepisy pochodne prawa pierwotnego, które konkretyzują prawo Unii Europejskiej w formie norm szczegółowych. Podstawowymi aktami prawa wtórnego regulującymi prawo atomowe są rozporządzenia oraz dyrektywy. Rozporządzenia UE, obowiązują powszechnie, są samowykonalne i nie wymagają przeniesienia ich brzmienia do prawa krajowego. Dyrektywy zaś muszą być wkomponowane do prawa krajowego, jednak sposób ich wdrożenia pozostawia się w gestii państw członkowskich, jednakże koniecznym jest osiągnięcie celu danej dyrektywy. Przykładem istotnej dyrektywy w ramach unijnego prawa atomowego jest Dyrektywa Rady 2013/59/Euratom z dnia 5 grudnia 2013 r. ustanawiająca podstawowe normy bezpieczeństwa w celu ochrony przed zagrożeniami wynikającymi z narażenia na działanie promieniowania jonizującego oraz uchylająca dyrektywy 89/618/Euratom, 90/641/Euratom, 96/29/Euratom, 97/43/Euratom i 2003/122/Euratom[4]. Kolejnym obszarem, który stanowi prawo wtórne w ramach europejskiego prawa nuklearnego, jest również ochrona przed promieniowaniem nuklearnym.
Unia Europejska obecnie stara się także dążyć do jak największej transformacji energetycznej, w którym duże znaczenie ma również energia jądrowa. Komisja Europejska na początku lutego 2022 r. przyjęła projekt tzw. taksonomii, który uwzględniał rolę gazu i energii nuklearnej w procesie transformacji energetycznej. Oznacza to, że na inwestycje w te źródła będzie można pozyskać środki od UE i na rynkach finansowych[5]. W podobnym tonie wypowiedział się również Parlament Europejski[6]. Czy oznacza to kolejny rozwój atomu w polityce unijnej? Zobaczymy…
Mgr Adam Kubiczek / 09.04.2024 r.
- https://www.gov.pl/web/polski-atom/prawo-europejskie (dostęp: 08.04.2024 r.);
- Handrlica Jakub. Jaderné právo: právní rámec pro mírové využívání jaderné energie a ionizujícího záření, Praha: Auditorium, 2012, ISBN 978-80-87284-33-9, s. 100;
- https://eur-lex.europa.eu/PL/legal-content/summary/treaty-on-the-european-atomic-energy-community-euratom.html (dostęp: 07.04.2024 r.);
- Dyrektywa Rady 2013/59/Euratom z dnia 5 grudnia 2013 r. ustanawiająca podstawowe normy bezpieczeństwa w celu ochrony przed zagrożeniami wynikającymi z narażenia na działanie promieniowania jonizującego oraz uchylająca dyrektywy 89/618/Euratom, 90/641/Euratom, 96/29/Euratom, 97/43/Euratom i 2003/122/Euratom (Dz.U.UE L 13);
- https://businessinsider.com.pl/gielda/surowce/unia-europejska-uznaje-energie-jadrowa-i-gaz-za-zielone-zrodla/w44nvvn (dostęp: 07.04.2024 r.);
- https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1279762%2Cpe-za-uznaniem-atomu-i-gazu-za-zielone-wygrala-europejska-gospodarka.html (dostęp: 07.04.2024 r.).