Działania i inicjatywy polskich górników na rzecz odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 roku
Abstrakt
Polscy górnicy, na przełomie XIX i XX wieku, stanowili istotny trzon ruchu niepodległościowego. Ich aktywność na polu politycznym, społecznym i ekonomicznym przyczyniła się do krzewienia idei wolnościowych oraz budowania świadomości narodowej. Począwszy od strajków na rzecz praw pracowniczych po działania zbrojne w powstaniach śląskich, górnicy odegrali znaczącą rolę w odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Artykuł omawia najważniejsze inicjatywy podejmowane przez górników, w tym mniej znane działania oraz bohaterów tej walki, zarysowując ich kluczowy wpływ na kształtowanie polskiej tożsamości na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim.
Wstęp
Pod koniec XIX wieku w Zagłębiu Dąbrowskim i na Górnym Śląsku, górnicy znajdowali się w trudnej sytuacji. Warunki pracy były niezwykle ciężkie, wynagrodzenia niskie, a zagrożenie wypadkami wysokie. Tereny te były pod kontrolą zaborców, co wywoływało napięcia społeczne i wykluczało Polaków z politycznych decyzji. W tej sytuacji górnicy zaczęli organizować protesty i manifestacje, które łączyły postulaty pracownicze z dążeniem do polonizacji administracji oraz szkół. Wraz z rozwojem świadomości narodowej, ruch ten nabierał rozmachu, co w konsekwencji wpłynęło na przywrócenie niepodległości Polsce.
Główne inicjatywy górników w walce o niepodległość
Strajki w Zagłębiu Dąbrowskim i na Górnym Śląsku
- 1905 – Strajk powszechny w Zagłębiu Dąbrowskim
W 1905 roku górnicy w Zagłębiu Dąbrowskim rozpoczęli masowy strajk, domagając się poprawy warunków pracy oraz większych praw politycznych. Żądali także polonizacji szkół i urzędów, protestując przeciwko wpływowi rosyjskiego zaborcy na lokalne instytucje. Strajk ten stanowił jedno z pierwszych zbiorowych działań, które łączyło kwestie społeczne i narodowe. - 1909 – Strajk w kopalni “Saturn” w Czeladzi
Pracownicy kopalni “Saturn” zorganizowali protest, domagając się lepszych warunków pracy oraz wyższych płac. Równocześnie apelowali o prawa narodowe, co stało się inspiracją dla innych zakładów przemysłowych. Strajki takie miały na celu zarówno poprawę sytuacji materialnej, jak i umacnianie polskiej tożsamości w regionie.
Patriotyczne manifestacje i protesty
- 1912 – Manifestacje na Górnym Śląsku
Górnicy z okolic Katowic, chcąc podkreślić swoją tożsamość narodową, organizowali liczne manifestacje patriotyczne. Takie wydarzenia, wzmacniające lokalną świadomość polskości, dawały impuls do rozwoju narodowej solidarności na Górnym Śląsku, tworząc fundament pod przyszłe działania powstańcze. - 1913 – Strajk w kopalni “Kleofas” w Świętochłowicach
Pracownicy tej kopalni protestowali przeciwko niemieckiej dominacji, co miało wymiar zarówno pracowniczy, jak i narodowy. Strajki takie przyczyniły się do wzrostu świadomości narodowej i politycznej wśród górników, umacniając opór wobec zaborców.
Pomoc dla organizacji niepodległościowych
- 1914 – Wsparcie dla Legionów Piłsudskiego
Podczas I wojny światowej górnicy dostarczali żywność, środki finansowe oraz inne zasoby dla Legionów Piłsudskiego. Pomoc ta miała ogromne znaczenie, zapewniając wsparcie dla oddziałów niepodległościowych, które walczyły o wolną Polskę. - 1915 – Organizacja górników polskich w Zagłębiu Ruhry
Polscy górnicy na emigracji, zwłaszcza w niemieckim Zagłębiu Ruhry, wspierali finansowo polskie organizacje niepodległościowe. Wysyłali środki materialne i finansowe do Polski, pomagając także uchodźcom z terenów okupowanych, co wzmacniało relacje z rodakami w kraju.
Lokalne demonstracje i tworzenie komitetów obywatelskich
- 1916 – Manifestacje patriotyczne w Jaworznie
W Jaworznie miały miejsce liczne demonstracje górników, które wyrażały poparcie dla dążeń niepodległościowych. Pokazały one siłę ruchu narodowego w tej części Śląska, inspirując kolejne inicjatywy. - 1917 – Powstanie komitetów obywatelskich w Zagłębiu Dąbrowskim
W 1917 roku górnicy zaczęli organizować komitety obywatelskie, wspierające działania niepodległościowe i pomagające rodzinom walczących żołnierzy. Inicjatywa ta przyczyniła się do budowania lokalnych struktur, które miały odegrać rolę w przyszłej administracji polskiej.
Powstania śląskie: kluczowy krok w walce o granice
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, walka o przyłączenie Śląska do Polski przybrała formę zbrojną. W latach 1919-1921 wybuchły trzy powstania śląskie, w których udział górników był znaczący:
- Pierwsze Powstanie Śląskie (1919)
Było wyrazem sprzeciwu wobec niemieckich represji, tocząc się głównie w powiatach katowickim i pszczyńskim. Chociaż powstanie zakończyło się przegraną Polaków, jego wpływ na świadomość narodową regionu był istotny. - Drugie Powstanie Śląskie (1920)
Wybuchło w odpowiedzi na nasilające się represje niemieckie. Mimo że trwało krótko, przyczyniło się do ustanowienia międzynarodowej komisji kontrolującej Górny Śląsk. - Trzecie Powstanie Śląskie (1921)
Najważniejsze z powstań, rozpoczęło się w maju 1921 roku. Dzięki determinacji górników i innych mieszkańców wywalczono korzystny dla Polski podział Śląska, który miał ogromne znaczenie dla nowego państwa.
Kulminacja działań niepodległościowych górników
- 1918 – Przejęcie kopalń przez polskie rady robotnicze
Górnicy z Zagłębia Dąbrowskiego przejmowali kopalnie, zakładając rady robotnicze, które przejmowały kontrolę nad zakładami pracy. Był to symboliczny wyraz niezależności wobec zaborców. - Listopad 1918 – Manifestacje i przejmowanie urzędów na Śląsku
Po zakończeniu I wojny światowej górnicy brali udział w manifestacjach i zajmowaniu urzędów, co miało przygotować teren pod administrację polską. - Grudzień 1918 – Tworzenie Straży Obywatelskiej
Polscy górnicy organizowali oddziały Straży Obywatelskiej, by zabezpieczyć kopalnie i zapobiec chaosowi. Działania te miały na celu przygotowanie regionu do włączenia w struktury odradzającej się Polski. - Strajki solidarnościowe we Francji
Polscy górnicy we Francji strajkowali, manifestując swoje poparcie dla polskich dążeń niepodległościowych, co zwróciło uwagę europejskiej opinii publicznej na sytuację w Polsce.
Znaczenie działań górniczych dla odzyskania niepodległości
Polscy górnicy swoją działalnością wspierali ruch niepodległościowy w sposób bezprecedensowy. Ich wkład obejmował zarówno działania zbrojne, jak i solidarność społeczną. Strajki, manifestacje oraz organizacje obywatelskie przyczyniły się do wzmocnienia polskiej świadomości narodowej i budowy struktur, które pozwoliły Polsce na włączenie tych terenów do państwa po 1918 roku. W działaniach tych wyróżnili się mniej znani bohaterowie, jak Wawrzyniec Hajda, Antoni Latosiński czy Józef Gierczyk, którzy mobilizowali górników do walki i solidarności.
Zakończenie
Zaangażowanie polskich górników miało wymierny wpływ na proces odzyskiwania niepodległości przez Polskę, wykraczając poza jednorazowe manifestacje i protesty.
Mgr Michał Krawczyk / 08.11.2024 r.