W niniejszym artykule postaramy się odpowiedzieć na pytanie, które nurtuje każdego „przeciętnego Kowalskiego”, a mianowicie: czy mogę wydobywać kopaliny ze złoża znajdującego się pod powierzchnią mojej nieruchomości gruntowej (potocznie: działki)?
Jak się okazuje, odpowiedź na powyższe pytanie nie jest jednoznaczna. Zapewne poruszając niniejszą tematykę do głowy przychodzą sceny rodem ze starych amerykańskich filmów, gdzie na prywatnym gruncie jego właściciel postawił kiwon (patrz rys. 1) i ochoczo prowadzi wydobycie ropy naftowej. O ile w realiach systemu prawnego USA taki stan rzeczy nikogo by nie zdziwił – bowiem w większości stanów obowiązujące prawo pozwala obywatelom na wydobywanie kopalin ze złóż znajdujących się pod powierzchnią należącego do nich gruntu, o tyle w Polsce sytuacja ta wygląda całkowicie odmiennie.
Przechodząc do meritum, niestety już na samym wstępie muszę ostudzić wszelkie nadzieje naszego Kowalskiego. W Polsce osoba fizyczna nie może bowiem wydobywać kopalin ze złóż znajdujących się pod powierzchnią gruntu stanowiącego jego własność poza granice wyznaczone przepisami ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (dalej jako: Ustawa lub p.g.g.)[1], które są w tym zakresie bardzo rygorystyczne (o czym większość osób zapewne nie zdaje sobie sprawy).
Kwestię własności złóż kopalin ustawodawca uregulował w art. 10 Ustawy. Kopaliny wymienione enumeratywnie w ust. 1[2], a także wskazane w ust. 2 i 4 tego przepisu objęte są własnością górniczą przysługującą Skarbowi Państwa – tzn. właścicielem tych kopalin będzie Państwo. Są to kopaliny – nazwijmy to – strategiczne z punktu widzenia gospodarki państwa. Mogą one być wydobywane jedynie przez wyspecjalizowane podmioty (przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą w zakresie górnictwa) po uzyskaniu przez nie koncesji (decyzji administracyjnej pozwalającej na wykonywanie działalności w tym zakresie) oraz tytułu prawnego do nieruchomości[3]. Z kolei w ust. 3 ww. przepis przewiduje, że pozostałe kopaliny (niewymienione w ust. 1 i 2) objęte są prawem własności nieruchomości gruntowej, czyli mogą one teoretycznie być wydobywane przez właścicieli takich nieruchomości, w tym przez osoby fizyczne. Do kopalin takich należą np.: dolomit, granit, kreda, kwarc, piaski i żwiry, diabaz, bazalt, torf. Złoża takie muszą znajdować się jednak w granicach nieruchomości gruntowej – co to oznacza? Na pewno nie to samo, co granice działki ujawniane w ewidencji gruntów i budynków. Zagadnienie to jest jednak skomplikowane, dlatego odsyłamy do publikacji jemu poświęconej: http://dx.doi.org/10.7306/2022.30.
To nie jedyne problemy jakie napotka nasz Kowalski. Bowiem ustawodawca w art. 4 p.g.g. przewiduje, iż osoba fizyczna może prowadzić wydobycie kopalin z nieruchomości stanowiącej przedmiot jej prawa własności (użytkowania wieczystego) jedynie ze złóż piasków i żwirów dla zaspokojenia potrzeb własnych (np. do budowy domu), bez prawa rozporządzania wydobytą kopaliną (głownie chodzi o brak możliwości sprzedaży) i przy spełnieniu pozostałych wymogów stawianych w ww. przepisie (m.in.: bez użycia środków strzałowych, nie więcej niż 10m3 w roku kalendarzowym, po uprzednim zawiadomieniu dyrektora Okręgowego Urzędu Górniczego – OUG). Oznacza to, że wszelka inna aktywność osoby fizycznej dotycząca wydobywania kopalin ze złóż, wykraczająca poza art. 4 Ustawy, wymagać będzie uzyskania koncesji, którą uzyskać może jedynie przedsiębiorca. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 9 p.g.g przedsiębiorcą jest ten, kto posiada koncesję na prowadzenie działalności regulowanej ustawą. Z kolei art. 4 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców[4], definiuje przedsiębiorcę w następujący sposób: Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą. Czy zatem wydobycie będzie mógł prowadzić przedsiębiorca będący osobą fizyczną prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą? Odpowiedź brzmi: tak. Na stronie Ministerstwa Klimatu i Środowiska zamieszczono nawet szczegółowy opis procedury ubiegania się o koncesję starosty na wydobywanie kopalin ze złóż objętych własnością nieruchomości gruntowej: https://www.biznes.gov.pl/pl/opisy-procedur/-/proc/1370.
Podsumowując. Ustawodawca przewiduje, iż przeciętny Kowalski – osoba fizyczna uprawniony jest do wydobywania jedynie piasków i żwirów ze złóż znajdujących się w granicach nieruchomości stanowiącej jego własność. Wydobycie takie musi być jednak prowadzone w zakresie sztywno wyznaczonym przez art. 4 p.g.g. Wszelkie działania wykraczające poza ten przepis oznaczało będzie wkroczenie w znamiona czynu zabronionego – tzw. nielegalne wydobycie i będzie wiązała się ze stosownymi sankcjami – o czym szerzej w kolejnej publikacji. Zatem, mimo iż polskie prawo przewiduje kategorię złóż kopalin objętych własnością nieruchomości gruntowej, a co za tym idzie dopuszcza posiadanie prawa własności tych kopalin przez osoby inne niż Skarb Państwa[5], w tym osoby fizyczne, to jednak prawo to nie daje tym osobom zbyt dużej wolności w zakresie korzystania z tego prawa.
Mgr Dominik Kowal / 18.07.2023 r.
- Dz. U. z 2023 r. poz. 633.
- Złoża węglowodorów, węgla kamiennego, metanu występującego jako kopalina towarzysząca, węgla brunatnego, rud metali z wyjątkiem darniowych rud żelaza, metali w stanie rodzimym, rud pierwiastków promieniotwórczych, siarki rodzimej, soli kamiennej, soli potasowej, soli potasowo-magnezowej, gipsu i anhydrytu, kamieni szlachetnych, pierwiastków ziem rzadkich, gazów szlachetnych, bez względu na miejsce ich występowania, są objęte własnością górniczą.
- Będzie to: 1) prawo własności albo użytkowanie wieczyste oraz zawarcie umowy o użytkowanie górnicze – w odniesieniu do gruntów będących już w „posiadaniu” przedsiębiorcy ubiegającego się o koncesję , 2) zawarcie umowy o użytkowanie górnicze – w przypadku gruntów państwowych nie stanowiących własności przedsiębiorcy, 3) zawarcie umowy o użytkowanie górnicze – w przypadku gruntów prywatnych nie stanowiących własności przedsiębiorcy (z czym często wiąże się konieczność wywłaszczenia właścicieli prywatnych tych nieruchomości).
- Dz. U. z 2023 r. poz. 221.
- Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 grudnia 2007 r., sygn. akt I OSK 1699/06.